Giải Nobel Hóa học năm nay vinh danh Omar M. Yaghi, nhà khoa học người Mỹ gốc Palestine, cùng với Richard Robson và Susumu Kitagawa, vì những đóng góp mang tính đột phá trong lĩnh vực vật liệu. Công trình của họ đã mở ra một chương mới trong hiểu biết về vật liệu, tính bền vững và các giải pháp cho vấn đề môi trường. Yaghi nổi tiếng với việc phát triển vật liệu khung kim loại – hữu cơ (MOF), có khả năng ứng dụng rộng rãi từ thu thập khí gas, lưu trữ năng lượng đến hút nước từ không khí khô cằn.
Sinh năm 1965 tại Amman, Jordan, tuổi thơ của Yaghi gắn liền với những khó khăn của một gia đình tị nạn Palestine. Lớn lên trong một ngôi nhà chật chội, thiếu thốn điện nước, cha chỉ học hết lớp 6, mẹ mù chữ, nhưng Yaghi không ngừng vươn lên.
Bước ngoặt đến khi Yaghi rời Jordan sang Mỹ năm 15 tuổi, được cha khuyến khích theo đuổi con đường học vấn. Ông bắt đầu tại Trường Cao đẳng Cộng đồng Hudson Valley, sau đó chuyển đến Đại học New York tại Albany (SUNY Albany), nơi tình yêu hóa học bắt đầu nảy nở. Ông tiếp tục lấy bằng tiến sĩ tại Đại học Illinois Urbana-Champaign và hoàn thành nghiên cứu sau tiến sĩ tại Đại học Harvard dưới sự hướng dẫn của Richard H. Holm.
Yaghi kể rằng, niềm đam mê khoa học của ông bắt nguồn từ một lần tình cờ đọc được cuốn sách về cấu trúc phân tử trong thư viện trường khi mới 10 tuổi. Những hình ảnh phức tạp đã khơi gợi sự tò mò và thôi thúc ông khám phá thế giới khoa học. Ông luôn tin rằng khoa học là công cụ công bằng nhất, có khả năng giải phóng tiềm năng của những người tài năng ở khắp mọi nơi bằng cách tạo ra cơ hội.
Vào những năm 1990, Yaghi bắt đầu tìm kiếm câu trả lời cho một câu hỏi đầy thách thức: Liệu có thể tạo ra vật liệu mới bằng cách liên kết các phân tử giống như xếp hình Lego? Nghiên cứu này đã khai sinh ra ngành hóa học mạng lưới, tập trung vào việc sắp xếp các phân tử để tạo thành các cấu trúc tinh thể lớn thông qua các liên kết hóa học mạnh mẽ. MOF và khung hữu cơ cộng hóa trị (COF) là những vật liệu xốp, có chức năng dễ điều chỉnh, mở ra tiềm năng ứng dụng to lớn trong việc giải quyết các vấn đề toàn cầu như biến đổi khí hậu, thiếu năng lượng và nước sạch.
Công nghệ MOF do Yaghi phát triển không chỉ dừng lại ở phòng thí nghiệm mà còn được ứng dụng rộng rãi trong thực tế. Thông qua các dự án như Atoco (thu hoạch nước từ không khí và xử lý carbon) và H2MOF (lưu trữ hydro), Yaghi chứng minh rằng khoa học có thể thúc đẩy sự đổi mới bền vững.
Trước khi nhận giải Nobel, Giáo sư Yaghi đã được vinh danh tại Giải thưởng VinFuture mùa đầu tiên (2021) cho công trình tiên phong về vật liệu MOF, ở hạng mục “Nhà khoa học nghiên cứu các lĩnh vực mới”.
Tại lễ trao giải VinFuture ở Hà Nội, Giáo sư Yaghi chia sẻ rằng, xuất thân từ một gia đình tị nạn khiến ông cảm thấy cơ hội thành công rất mong manh. Để vượt qua khó khăn, ông không chỉ nỗ lực mà còn học cách từ chối những lời nói tiêu cực, đồng thời luôn quan sát để nắm bắt những cơ hội dù là nhỏ nhất.
Hội đồng Giải thưởng VinFuture năm 2021 đánh giá rằng, vật liệu MOF có thể thay đổi cuộc sống của hàng triệu người đang sống ở những vùng khan hiếm nước sạch, giúp họ tự chủ về nguồn nước và nâng cao chất lượng cuộc sống.
Giáo sư Yaghi từng giảng dạy tại Đại học Arizona, Đại học Michigan, Đại học California, Los Angeles và Đại học California, Berkeley. Ông đã nhận được nhiều giải thưởng danh giá khác như Giải Wolf (2018), Giải Tang (2024) và Giải thưởng Von Hippel (2025). Omar M. Yaghi không chỉ là một nhà khoa học tài ba mà còn là biểu tượng cho sức mạnh của khoa học trong việc thay đổi cuộc sống.
Admin
Nguồn: VnExpress
