Pháo là một quân cờ độc đáo trong cờ tướng, không xuất hiện trong các môn thể thao trí tuệ khác như cờ vua, cờ ốc, shogi hay cờ Miến. Điểm đặc biệt của pháo là cách di chuyển giống xe, nhưng khi muốn ăn quân đối phương, nó cần có một quân khác làm “giá đỡ” ở giữa.
Ban đầu, chữ “pháo” được viết với bộ “thạch” (石), nghĩa là đá. Điều này xuất phát từ việc pháo thuở sơ khai không phải là vũ khí sử dụng thuốc súng như ngày nay, mà là một loại máy bắn đá. Đây là một vũ khí quan trọng được sử dụng trong các cuộc công thành. Trước khi thuốc súng được phát minh, các đội quân phải dựa vào sức người và nguyên lý đòn bẩy để ném những tảng đá đi xa, vượt qua các bức tường thành của đối phương.
Chữ pháo mang bộ “thạch” xuất hiện lần đầu trong bài thơ “Nhàn cư phú” của Phan An Nhân vào thời Tây Tấn (năm 265-316). Trong đó có câu “pháo thạch lôi hãi”, có nghĩa là pháo đá có sức công phá đáng sợ như sấm sét. Học giả Đường Đại Lý sau này giải thích rằng “pháo thạch” chính là máy bắn đá.
Máy bắn đá hoạt động dựa trên lực kéo hoặc sức nặng. Loại nhỏ có thể được vận hành bởi vài chục người, nhưng loại lớn đòi hỏi sự phối hợp của hàng trăm binh sĩ. Khi kéo dây, một đầu đòn bẩy sẽ nâng viên đá lên, sau đó thả ra với một lực cực mạnh. Viên đá sẽ được bắn đi theo đường cong parabol, vượt qua tường thành hoặc các vật cản để rơi xuống bên trong thành. Hành động bắn đá vượt qua vật cản này tương tự như cách pháo “nhảy” qua quân khác để ăn quân trên bàn cờ tướng.
Vào thời nhà Hán, có một loại máy bắn đá mang tên “Hổ Tồn Pháo”. Nó có một thanh treo duy nhất dài 7,6 mét và dày 0,1 mét. Thanh treo này được gắn với 40 sợi dây dài 12 mét. Để vận hành, cần tới 70 người cùng kéo dây, mỗi người ôm một viên đá nặng hơn 1 kg.
Theo các ghi chép lịch sử, trận Tương Dương năm 1273 là một minh chứng nổi tiếng cho sức mạnh của loại vũ khí này, vì vậy nó còn được gọi là “Pháo Tương Dương”. Tương Dương ngày nay là một thành phố thuộc tỉnh Hồ Bắc, Trung Quốc.
Năm 1268, Hốt Tất Liệt cử A Thuật làm tổng tư lệnh và Lưu Chỉnh làm phó tướng, chỉ huy quân Mông Cổ và quân Nam Tống đầu hàng tấn công Tương Dương. Quân Mông Cổ đã xây dựng nhiều pháo đài xung quanh Tương Dương từ năm trước đó, tạo thành một vòng vây hoàn chỉnh. Tuy nhiên, do hệ thống phòng thủ kiên cố của Tương Dương, quân Mông Cổ gặp nhiều khó khăn trong việc tấn công, và buộc phải sử dụng biện pháp bao vây.
Hốt Tất Liệt sau đó đã mời các thợ thủ công Ba Tư sang chế tạo một loại máy bắn đá đối trọng, được gọi là “Hồi Hồi pháo”. Khi khai hỏa, âm thanh của nó vang dội như sấm sét, và chỉ sau vài loạt bắn, tường thành Tương Dương đã bị phá sập. Từ đó, người Trung Quốc quen gọi loại vũ khí ném đá tầm xa này là “pháo”, và hình ảnh đó đã được đưa vào cờ tướng.
Trên bàn cờ, “giá” của pháo tượng trưng cho vật cản, có thể là bức tường, đồi đất hoặc thành lũy. Pháo không thể tấn công trực diện như xe, mà cần có một bệ phóng để bắn qua. Khi ăn quân, pháo phải nhảy qua một quân trung gian mới có thể đến được mục tiêu, tái hiện lại cách viên đá vượt qua vật cản để trúng đích.
Ngoài ra, quy tắc này còn phản ánh chiến thuật công thành thời cổ đại. Khi phòng thủ, quân sĩ thường xây dựng các công sự để che chắn cho pháo thủ. Pháo được đặt sau tường thành, bắn qua đầu đồng đội, giống như cách pháo di chuyển trong cờ tướng. Vì vậy, để phát huy sức mạnh tối đa, pháo cần có điểm tựa, và điều này được mô phỏng một cách sinh động trên bàn cờ.
Một chi tiết thú vị khác là chữ “pháo” sau này được viết lại với bộ “hỏa” (火), nghĩa là lửa, khi thuốc súng ra đời và pháo nổ trở thành vũ khí chủ lực. Tuy nhiên, cờ tướng vẫn giữ nguyên quy tắc cũ, không thay đổi theo thời đại. Trong khi những khẩu thần công bắn thẳng đã thay thế máy bắn đá, pháo vẫn giữ phong cách cổ xưa trên bàn cờ.
Admin
Nguồn: VnExpress
