Câu chuyện về ông Guo Gangtang ở tỉnh Sơn Đông, người đã rong ruổi trên chiếc xe máy suốt 24 năm khắp Trung Quốc để tìm kiếm đứa con trai bị bắt cóc, từng là biểu tượng cho nỗi đau và hy vọng, được dựng thành phim. Cuộc đoàn tụ đầy xúc động của hai cha con vào năm 2021 đã lan tỏa niềm vui đến mọi ngóc ngách của đất nước.
Giờ đây, người ta lại thấy ông Guo trên Douyin, phiên bản TikTok của Trung Quốc, trong vai trò một người bán hàng trực tuyến (streamer) nông sản, thu hút hàng nghìn người xem mỗi phiên.
Chị Li, một người theo dõi 37 tuổi, chia sẻ rằng chị thích mua hàng từ ông Guo hơn là từ những người nổi tiếng khác. Chị cảm nhận được sự chân chất và thật thà ở ông, một người đang cố gắng giúp đỡ nông dân tiêu thụ sản phẩm.
Ông Guo chỉ là một phần của làn sóng streamer đang khai thác sự đồng cảm của công chúng. Từ những bậc cha mẹ mất con đến những gia đình có người thân bị sát hại, các nạn nhân đang biến sự quan tâm của xã hội thành một mô hình kinh doanh, được gọi là “nền kinh tế cảm thông”.
Tuy nhiên, mô hình này cũng vấp phải những tranh cãi gay gắt, đặt ra câu hỏi về ranh giới mong manh giữa sự đồng cảm và lợi dụng, và liệu nỗi đau có nên bị thương mại hóa hay không.
Thị trường livestream bán hàng tại Trung Quốc được ước tính đạt con số khổng lồ 815 tỷ USD vào năm 2024. Giữa hàng triệu streamer, một nhóm đặc biệt đã nổi lên: những người biến những bi kịch cá nhân, từ nạn buôn người đến các vụ án bạo lực, thành công cụ để kinh doanh.
Các gia đình có con bị bắt cóc chiếm một số lượng đáng kể trong nhóm này. Xie Qingshuai, người bị bắt cóc vào năm 1999 và đoàn tụ với gia đình vào năm 2023, đã thu về hơn 10 triệu tệ (khoảng 1,4 triệu USD) chỉ trong buổi livestream đầu tiên. Tương tự, gia đình Xie Haonan có tới nửa triệu người theo dõi và kiếm được hơn 100 triệu tệ chỉ sau một đêm livestream hồi tháng 4.
Sự thành công này không chỉ giới hạn ở những nạn nhân của các vụ bắt cóc. Mẹ của Jiang Ge, nữ du học sinh bị sát hại tại Nhật Bản, hay cha mẹ của nam diễn viên Qiao Renliang, người đã tự tử vì trầm cảm, cũng sử dụng hình thức livestream để chia sẻ câu chuyện của mình và kinh doanh.
Theo Jiang Han, một nhà nghiên cứu tại Viện Pangoal, sức hút của họ đến từ chính những câu chuyện đau thương có thật. “Đối với người xem, việc mua hàng không chỉ đơn thuần là tiêu dùng, mà còn mang một ý nghĩa tinh thần nào đó,” ông nhận định.
Khi “nền kinh tế cảm thông” bùng nổ, nhiều người đã lên tiếng chỉ trích các streamer vì cho rằng họ đang xóa nhòa ranh giới giữa việc tự thuật chân thật và khai thác thương mại.
Zhang Ling, một người theo dõi các câu chuyện này trong suốt 15 năm, cảm thấy sự đồng cảm dần phai nhạt khi chứng kiến những nạn nhân nhiệt tình bán hàng. “Đối với họ, nỗi đau từng khiến công chúng thương xót giờ đây đã trở thành một chiêu trò marketing, biến sự đồng cảm thành doanh số,” bà bày tỏ.
Một nhà hoạt động xã hội cho biết rằng khán giả chính của các kênh này thường là những phụ nữ trung niên. Họ có xu hướng dễ dàng mua hàng theo cảm tính với các sản phẩm giá rẻ, thường có giá từ 10 đến 100 tệ.
“Người tiêu dùng xem việc mua hàng như một hành động từ thiện, sẵn sàng trả một khoản phí tình cảm nhỏ để thể hiện sự ủng hộ,” người này cho biết. Ngay cả khi sản phẩm có vấn đề, người mua cũng ngại yêu cầu hoàn tiền vì cảm giác như đang “trả lại niềm tin”.
Hệ quả là, khi lòng trắc ẩn bị thương mại hóa, sự chú ý của cộng đồng có nguy cơ bị chuyển hướng khỏi những người vẫn đang thực sự cần sự giúp đỡ, khiến họ bị gạt ra ngoài lề xã hội.
Trước những tranh cãi ngày càng gia tăng, các nền tảng mạng xã hội đã bắt đầu siết chặt công tác quản lý. Vào tháng 5, Douyin đã đình chỉ tính năng kiếm tiền đối với các tài khoản liên quan đến những vụ việc thu hút sự chú ý lớn của dư luận. Truyền thông nhà nước cũng đã lên tiếng cảnh báo về những rủi ro tiềm ẩn của “lòng cảm thông mang tính trình diễn”.
Đối với nhiều người xem như Zhang Ling, sự thất vọng đã trở nên rõ ràng. Bà đã quyết định hủy theo dõi tất cả các tài khoản này. “Kết thúc hành trình tìm con lại là sự khởi đầu của việc kinh doanh,” bà nói. “Những màn kịch này không chỉ khiến tôi cảm thấy chán nản, mà còn làm nguội lạnh trái tim của những người đã từng quan tâm.”
Admin
Nguồn: VnExpress
