Chỉ ba tuần trước, Tổng thống Mỹ Donald Trump và Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình đã có cuộc điện đàm, nhất trí gặp mặt trực tiếp tại APEC ở Hàn Quốc vào cuối tháng 10, làm dấy lên hy vọng về việc cải thiện quan hệ giữa hai nền kinh tế lớn nhất thế giới sau những căng thẳng thương mại.
Tuy nhiên, những kỳ vọng này nhanh chóng tan biến khi ngày 10/10, Tổng thống Trump tuyên bố áp thuế 100% lên tất cả hàng hóa nhập khẩu từ Trung Quốc, bắt đầu từ ngày 1/11, đẩy quan hệ song phương vào một vòng xoáy căng thẳng mới.
Động thái này diễn ra sau khi Trung Quốc ban hành các biện pháp kiểm soát sâu rộng đối với khoáng sản đất hiếm vào ngày 9/10, một loại vật liệu quan trọng trong sản xuất chất bán dẫn, máy bay chiến đấu và nhiều công nghệ tiên tiến khác.
Hai bên nhanh chóng đổ lỗi cho nhau. Ông Trump cáo buộc Bắc Kinh có “những động thái cực kỳ gây hấn” trên mạng xã hội Truth Social và cảnh báo rằng mức thuế quan có thể có hiệu lực sớm hơn nếu Trung Quốc tiếp tục có những hành động tương tự.
Đáp lại, vào ngày 11/10, Trung Quốc chỉ trích Mỹ về tiêu chuẩn kép, khẳng định việc kiểm soát đất hiếm là một biện pháp bình thường. Bắc Kinh cho rằng Mỹ cũng áp đặt các biện pháp kiểm soát tương tự từ lâu và thực hiện các hành vi phân biệt đối xử với Trung Quốc dưới danh nghĩa an ninh quốc gia.
Ông Hồ Tích Tiến, cựu tổng biên tập của Global Times, bình luận trên Weibo: “Ông Trump đang cảm thấy oan ức hay tức giận vì điều gì? Ông ấy nên hiểu những gì Mỹ đã làm với Trung Quốc”. Ông Hồ khẳng định các biện pháp kiểm soát đất hiếm của Trung Quốc chỉ là sự đáp trả đối với các động thái của Washington, bao gồm việc mở rộng danh sách các công ty bị hạn chế xuất khẩu.
Bộ Thương mại Trung Quốc nhấn mạnh rằng hai bên nên giải quyết vấn đề thông qua đàm phán, nhưng cũng tuyên bố sẽ thực hiện các biện pháp đáp trả nếu Mỹ “khăng khăng làm theo ý mình”. Bộ này khẳng định: “Lập trường của Trung Quốc về một cuộc chiến thuế quan là nhất quán: chúng tôi không muốn, nhưng cũng không sợ”.
Theo các nhà quan sát, căng thẳng bắt nguồn từ ngày 29/9, khi Bộ Thương mại Mỹ ban hành “quy tắc liên kết” (affiliates rule), có hiệu lực ngay lập tức. Quy tắc này áp đặt các biện pháp kiểm soát xuất khẩu đối với hàng nghìn công ty nước ngoài do các thực thể nằm trong danh sách cấm sở hữu hoặc kiểm soát 50%. Mặc dù không trực tiếp nhắm đến Bắc Kinh, một số công ty Trung Quốc nằm trong danh sách này và chịu ảnh hưởng trực tiếp.
Bắc Kinh coi động thái này là vi phạm tinh thần của thỏa thuận đạt được tại Geneva hồi tháng 5, nơi Bộ trưởng Tài chính Mỹ Scott Bessent và Phó thủ tướng Trung Quốc Hà Lập Phong nhất trí giảm leo thang căng thẳng thương mại. Ông Josh Lipsky từ Hội đồng Đại Tây Dương cho rằng đây là lý do Trung Quốc bổ sung thêm biện pháp kiểm soát về đất hiếm.
Ông Lipsky nhận định: “Tại sao Trung Quốc lại có động thái quyết liệt như vậy? Có lẽ họ tin rằng ông Trump sẽ phải kiềm chế, hoặc có lẽ họ đang tính toán xa hơn”.
Nhận định của Trung Quốc về việc ông Trump sẽ phải kiềm chế có cơ sở. Trong tuần đầu tiên của tháng 11, Tòa án Tối cao Mỹ sẽ xét xử vụ kiện đầu tiên liên quan đến việc sử dụng các biện pháp thuế quan của Tổng thống. Các công cụ áp thuế mà ông Trump thường xuyên sử dụng có thể trở nên vô hiệu nếu Tòa Tối cao ra phán quyết bất lợi cho Nhà Trắng.
Ông Hồ Tích Tiến cho rằng Trung Quốc hiện đã tự tin hơn vào khả năng chịu đựng và ứng phó với chiến thuật gây sức ép từ Mỹ. Ông nói: “Xã hội Trung Quốc thực sự không còn sợ Mỹ nữa. Mức thuế cao cùng các đòn bẩy khác của Mỹ đã mất tác dụng răn đe với Trung Quốc”.
Phạm vi của các biện pháp kiểm soát đất hiếm mới mà Bắc Kinh đưa ra được nhiều nhà quan sát đánh giá là một sự leo thang gay gắt. Các biện pháp này cấm vận chuyển bất kỳ vật liệu quan trọng nào đến các nhà sản xuất thiết bị ở châu Âu và Mỹ, đồng thời cấm chuyển giao thiết bị hoặc thông tin có thể giúp các nước thiết lập dây chuyền sản xuất riêng ra khỏi Trung Quốc.
Giáo sư quan hệ quốc tế Wang Yiwei tại Đại học Nhân dân Trung Quốc nhận xét rằng Bắc Kinh chắc chắn biết ông Trump sẽ phản ứng mạnh và không đánh giá thấp ông ấy. Ông nói: “Nhưng có một số lĩnh vực mà Trung Quốc đang nắm thế thượng phong”.
Điều này có thể khiến các nhà hoạch định chiến lược Trung Quốc tin rằng ông Trump đang ở thế yếu. Các nhà đàm phán thương mại Mỹ đã sẵn sàng thỏa hiệp về thuế quan hồi đầu mùa hè và Tổng thống Trump bày tỏ mong muốn đến thăm Bắc Kinh. Việc Trung Quốc tẩy chay đậu nành Mỹ đã gây tổn hại nặng nề cho nông dân nước này.
Đồng thời, chính trường Mỹ đang hỗn loạn với việc chính phủ bị đóng cửa hơn hai tuần. Bất chấp những cam kết thoát khỏi sự phụ thuộc vào đất hiếm Trung Quốc, viễn cảnh đó vẫn còn xa vời với Mỹ.
Bà Priyankka Deo, nhà phân tích của NDTV, nhận xét: “Việc Trung Quốc hạn chế xuất khẩu đất hiếm đã giáng đòn trực tiếp vào nền tảng công nghiệp và quốc phòng Mỹ. Nhà Trắng đã cố gắng xây dựng năng lực sản xuất trong nước bằng cách đầu tư 400 triệu USD vào MP Materials, nhà sản xuất đất hiếm duy nhất của Mỹ, nhưng họ vẫn phải phụ thuộc nhiều vào chuỗi cung ứng của Trung Quốc”.
Giáo sư Wang Yiwei cho rằng Trung Quốc có thể hy vọng sử dụng lợi thế của mình để thúc đẩy Nhà Trắng hướng tới một thỏa thuận lớn hơn về các vấn đề khác ngoài thương mại, như lập trường về Đài Loan hoặc các biện pháp kiểm soát chip bán dẫn.
Một số nhà quan sát khác cho rằng động thái cứng rắn của Bắc Kinh cũng có thể là tín hiệu nhằm củng cố niềm tin trong nước, đồng thời gửi thông điệp đến thế giới rằng không nên đánh giá thấp Trung Quốc. Giáo sư Wang nói: “Điều này cho thấy Trung Quốc rất tự tin và mạnh mẽ”.
Tuy nhiên, nhiều chuyên gia cảnh báo rằng Trung Quốc có thể phạm sai lầm trong tính toán chiến lược của mình khi đối phó với một người khó lường như ông Trump. Bà Yun Sun, giám đốc chương trình Trung Quốc tại Washington, cho rằng Bắc Kinh đã hình thành “thói quen mới” là đánh giá thấp sự sẵn lòng và khả năng đáp trả của Mỹ, điều có thể tiềm ẩn nhiều rủi ro.
Chính quyền ông Trump đã nhượng bộ sau khi lần đầu áp thêm thuế lên tới 145% hồi tháng 4, chỉ giữ lại mức thuế bổ sung 30% đối với hàng Trung Quốc, trong khi Bắc Kinh duy trì thuế bổ sung 10% đối với hàng Mỹ. Bà Sun nói: “Khi Mỹ thể hiện thiện chí, Trung Quốc lại xem đó là biểu hiện của sự yếu kém”.
Ông Josh Lipsky từ Hội đồng Đại Tây Dương cho biết việc ông Trump tuyên bố áp thuế 100% cho thấy đòn đáp trả mạnh mẽ của Mỹ vì ba lý do. Thứ nhất là vấn đề chính trị, khi ông Trump từ lâu đã xây dựng thương hiệu cá nhân là người cứng rắn về thương mại. Thứ hai là về lý do chiến thuật, khi ông chủ Nhà Trắng thường sử dụng thuế quan làm đòn bẩy để gây áp lực buộc đối thủ phải đàm phán. Thứ ba là yếu tố hình ảnh, khi thông báo này được đưa ra cùng ngày ông Trump ca ngợi về bước đột phá hòa bình ở Trung Đông.
Giáo sư Zhu Feng tại Đại học Nam Kinh thừa nhận rằng ngay cả khi Trung Quốc hành động để bảo vệ lợi ích của mình, họ vẫn nên thận trọng trước sự khó đoán của ông Trump. Ông nói: “Nếu cuộc chiến thương mại leo thang hơn nữa, điều đó chắc chắn sẽ không tốt cho lợi ích của Trung Quốc”.
Tình hình hiện tại cho thấy một giai đoạn đầy thách thức trong quan hệ Mỹ-Trung, với những diễn biến khó lường có thể tác động lớn đến nền kinh tế toàn cầu. Liệu hai bên có thể tìm được tiếng nói chung và tránh leo thang căng thẳng hơn nữa vẫn là một câu hỏi mở.
Admin
Nguồn: VnExpress
