Trao đổi với VnExpress, Tiến sĩ Lương Hữu Dũng, Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Thủy văn và Hải văn thuộc Viện Khoa học Khí tượng Thủy văn và Biến đổi khí hậu, đã đưa ra những đánh giá về đợt mưa lũ bất thường do ảnh hưởng của bão Matmo, đồng thời đề xuất các giải pháp ứng phó hiệu quả.
Tiến sĩ Dũng nhận định, đợt mưa lớn kéo dài từ ngày 6 đến 8 tháng 10 là một hiện tượng khá bất thường. Thông thường, khu vực miền Bắc trải qua các đợt mưa lũ lớn vào tháng 8 hoặc đầu tháng 9. Đợt mưa này đã gây ra nhiều kỷ lục mới về lượng mưa tại các tỉnh như Tuyên Quang, Thái Nguyên, Lạng Sơn và Bắc Ninh, với tổng cộng 20 kỷ lục được ghi nhận.
Cụ thể, tại Bắc Kạn (Thái Nguyên), lượng mưa ngày 7/10 đạt 201 mm, gần gấp đôi kỷ lục trước đó và phá vỡ kỷ lục tồn tại suốt 61 năm. Cùng ngày, Thái Nguyên hứng chịu lượng mưa lên tới 491 mm, vượt xa kỷ lục 201 mm năm 1978, thậm chí vượt cả tổng lượng mưa của tháng 10 năm 1964. Tại Bắc Giang (Bắc Ninh), lượng mưa ngày 7/10 đạt 365 mm, gấp ba lần kỷ lục 120 mm vào năm 2016.
Mưa lớn trên diện rộng đã khiến lũ lên nhanh chóng, vượt qua nhiều kỷ lục trước đó. Trên sông Cầu tại Gia Bảy (Thái Nguyên), mực nước lũ ngày 8/10 đã vượt mức lũ lịch sử 1,09 m. Tương tự, sông Thương tại Hữu Lũng (Lạng Sơn) cũng vượt mức lịch sử 1,77 m, và sông Bằng tại Bằng Giang (Cao Bằng) vượt 0,58 m.
Theo Tiến sĩ Dũng, việc miền Bắc liên tiếp trải qua các đợt mưa lũ lớn trong hai năm 2024-2025, thậm chí vượt mức lịch sử ở nhiều nơi, là một hiện tượng hiếm gặp, cho thấy tính cực đoan của thời tiết ngày càng gia tăng và cần được quan tâm đúng mức.
Lý giải về việc lũ tập trung chủ yếu ở bốn tỉnh Thái Nguyên, Lạng Sơn, Cao Bằng và Bắc Ninh, ông Dũng cho biết trận mưa lũ lịch sử tháng 10/2025 là kết quả của một hình thái thời tiết cực đoan hiếm thấy. Sau khi bão Matmo suy yếu thành vùng áp thấp trên đất liền, hoàn lưu của nó vẫn còn mạnh và tương tác với một vùng hội tụ gió ở độ cao từ 1.500 đến 5.000 m.
Sự kết hợp này tạo ra một tổ hợp nguy hiểm: hoàn lưu bão mang theo lượng hơi ẩm lớn từ biển, trong khi vùng hội tụ gió nâng toàn bộ khối ẩm lên cao, gây ngưng tụ mạnh và tạo ra mưa lớn. Điều không may là tâm mưa lại rơi vào các tỉnh có địa hình trung du và đồng bằng xen kẽ, hệ thống sông suối dày đặc nhưng khả năng thoát lũ hạn chế.
Về tình trạng ngập lụt kéo dài ở Bắc Ninh và Hà Nội, dù mưa đã ngớt 6 ngày, Tiến sĩ Dũng giải thích rằng do các địa phương này nằm ở hạ lưu, phải tiếp nhận lượng nước từ các tỉnh thượng nguồn như Thái Nguyên, Bắc Giang, Lạng Sơn đổ về qua hệ thống sông Cầu, sông Thương. Trước đó, Bắc Ninh và Hà Nội đã chịu đựng mưa lớn kéo dài, khiến đất bão hòa và hệ thống tiêu thoát bị quá tải. Địa hình bằng phẳng, sông ngòi quanh co và tình trạng lấn chiếm không gian thoát lũ cũng làm chậm quá trình rút nước.
Tiến sĩ Dũng cho biết thêm, lũ trên sông Cầu, sông Thương có tác động đáng kể đến đồng bằng Bắc Bộ, đặc biệt là các tỉnh hạ lưu như Bắc Ninh, Hải Dương, Hưng Yên và Hải Phòng. Tuy nhiên, đóng góp của lũ sông Cầu cho toàn vùng không lớn, và đợt lũ vừa qua chủ yếu ảnh hưởng trực tiếp đến Thái Nguyên, Bắc Ninh, Lạng Sơn và một phần nhỏ lưu vực sông Cà Lồ thuộc Hà Nội.
Trước tình hình mưa lũ liên tiếp gia tăng, Tiến sĩ Dũng nhấn mạnh sự cần thiết phải thay đổi cách tiếp cận trong công tác phòng chống và quản lý lũ lụt. Ông cho rằng, thay vì chỉ tập trung vào việc chống lũ, cần chuyển sang tư duy chủ động phòng tránh, thích ứng và sống chung với lũ, đặc biệt ở những nơi không có hồ chứa lớn hoặc hệ thống đê điều kiên cố.
Việc đầu tư kiên cố và nâng cao hệ thống đê điều là cần thiết, nhưng không thể là giải pháp duy nhất. Cần kết hợp các giải pháp công trình và phi công trình, bao gồm tu sửa, củng cố đê điều, nạo vét sông ngòi, mở rộng hệ thống thoát nước đô thị, ngăn chặn lấn chiếm lòng sông, trồng rừng đầu nguồn, quy hoạch sử dụng đất hợp lý, giữ gìn vùng thoát lũ tự nhiên, và điều chỉnh tiêu chuẩn thiết kế dựa trên những thay đổi mới của lượng mưa lũ.
Ngoài ra, cần tăng cường dự báo, cảnh báo mưa lũ, chuẩn bị sẵn kịch bản ứng phó khẩn cấp, ứng dụng công nghệ hiện đại trong dự báo, cảnh báo và quản lý lũ. Tiến sĩ Dũng kết luận, chỉ khi kết hợp khoa học, công nghệ và quản lý đồng bộ, chúng ta mới có thể giảm thiểu thiệt hại do mưa lũ gây ra cho người dân và nền kinh tế.
Admin
Nguồn: VnExpress
