Giải Nobel Kinh tế năm 2025 vinh danh ba nhà khoa học Joel Mokyr, Peter Howitt và Philippe Aghion vì những đóng góp sâu sắc trong việc làm sáng tỏ động lực tăng trưởng kinh tế và các điều kiện để duy trì sự phát triển bền vững. Công trình của họ nhấn mạnh rằng tăng trưởng kinh tế không phải là một điều hiển nhiên mà phụ thuộc vào cơ chế “phá hủy sáng tạo” liên tục.
Trong suốt phần lớn lịch sử, mức sống của con người hầu như không thay đổi. Tuy nhiên, cuộc Cách mạng Công nghiệp tại Anh đã tạo ra một bước ngoặt, thúc đẩy tiến bộ khoa học và đổi mới công nghệ liên tục, tạo nên nền tảng cho tăng trưởng kinh tế ổn định và bền vững.
Nhà sử học kinh tế Joel Mokyr, một trong ba người đoạt giải, chỉ ra rằng, mặc dù có những phát minh quan trọng, thu nhập ở Thụy Điển và Anh gần như không tăng từ thế kỷ XIV đến XVIII. Điều này là do các ý tưởng mới không được phát triển và ứng dụng rộng rãi để tạo ra những cải tiến liên tục. Ngược lại, Cách mạng Công nghiệp đã giúp các nước này duy trì tăng trưởng ổn định nhờ cơ chế bổ trợ lẫn nhau giữa khoa học và ứng dụng thực tiễn.
Mokyr nhấn mạnh tầm quan trọng của dòng chảy liên tục của “tri thức hữu dụng,” bao gồm tri thức lý thuyết (giải thích các hiện tượng tự nhiên) và tri thức thực hành (mô tả cách đạt được kết quả mong muốn). Trước thế kỷ XVIII, con người chủ yếu dựa vào tri thức thực hành mà không hiểu rõ lý do. Sự kết hợp giữa tri thức lý thuyết và thực hành, thông qua các phương pháp đo lường chính xác và thí nghiệm có kiểm soát, đã thúc đẩy sự gia tăng nhanh chóng của tri thức hữu dụng.
Hai nhà kinh tế Philippe Aghion và Peter Howitt, đồng chủ nhân giải Nobel, đã nghiên cứu cơ chế “phá hủy sáng tạo” để duy trì tăng trưởng ổn định. Họ xây dựng một mô hình toán học phức tạp dựa trên khái niệm của Joseph Schumpeter, chỉ ra rằng các doanh nghiệp cạnh tranh bằng cách đổi mới. Các công ty tạo ra công nghệ tiên tiến sẽ dẫn đầu, nhưng sau đó sẽ bị thách thức bởi những người đi sau. Quá trình này tạo ra một dòng chảy đổi mới liên tục, vừa phá hủy những cái cũ, vừa kiến tạo những cái mới, tạo động lực cho tăng trưởng dài hạn.
Các ví dụ điển hình của “phá hủy sáng tạo” bao gồm sự thay đổi của ngành bán lẻ bởi thương mại điện tử, sự thay thế băng video và DVD bằng dịch vụ phát trực tuyến, và sự suy giảm của quảng cáo trên báo in do sự trỗi dậy của quảng cáo trực tuyến.
Mô hình của Aghion và Howitt cũng xác lập sự cân bằng động giữa đầu tư R&D, tiết kiệm hộ gia đình, lãi suất và tốc độ tăng trưởng. Nghiên cứu & phát triển có thể bị đầu tư thiếu hoặc quá mức, tùy thuộc vào lợi ích xã hội và doanh nghiệp. Cạnh tranh quá gay gắt hoặc tập trung thị trường quá cao đều có thể cản trở đổi mới. Do đó, chính sách chống độc quyền và khuyến khích cạnh tranh lành mạnh là rất cần thiết. Hạn chế tự do học thuật hoặc rào cản đối với tầng lớp yếu thế cũng có thể làm ngừng trệ “cỗ máy phá hủy sáng tạo.”
Giải Nobel Kinh tế 2025 được trao trong bối cảnh trí tuệ nhân tạo (AI) được kỳ vọng sẽ thúc đẩy làn sóng tăng trưởng tiếp theo. Các nhà khoa học đoạt giải cho rằng, việc tận dụng AI và khoa học mới để tăng cường liên kết giữa tri thức lý thuyết và thực hành, cùng với các chính sách quản trị thông minh, sẽ giúp duy trì dòng chảy đổi mới và phát triển bền vững.
Mokyr luôn lạc quan về tác động của các đổi mới công nghệ hiện đại, cho rằng nhiều dịch vụ mới có chi phí thấp hoặc miễn phí mang lại giá trị lớn, dù khó đo lường bằng dữ liệu kinh tế. Ông ví dụ dịch vụ nghe nhạc trực tuyến Spotify là một đổi mới “đáng kinh ngạc.”
Công trình này cũng giúp lý giải những rủi ro chiến lược mà châu Âu đang đối mặt nếu tụt lại phía sau Mỹ và Trung Quốc trong các công nghệ tương lai. Theo Mario Draghi, năng suất của châu Âu đang thua kém Mỹ trong lĩnh vực công nghệ số. Aghion kêu gọi châu Âu đẩy mạnh nghiên cứu, huy động vốn đầu tư mạo hiểm và học hỏi Mỹ và Trung Quốc trong việc dung hòa chính sách cạnh tranh và chính sách công nghiệp.
Aghion cũng cảnh báo rằng xu hướng phi toàn cầu hóa và các rào cản thuế quan là “trở ngại cho tăng trưởng,” vì quy mô thị trường lớn hơn tạo ra nhiều cơ hội trao đổi ý tưởng, chuyển giao công nghệ và thúc đẩy cạnh tranh lành mạnh. Ông lo ngại về xu hướng dựng hàng rào thương mại và hạn chế mở cửa, cho rằng chúng sẽ kìm hãm sự phát triển kinh tế.
Admin
Nguồn: VnExpress
