Tại cuộc họp ngày 16/10 về dự thảo Nghị định giao nhiệm vụ và đặt hàng dịch vụ, hàng hóa công nghiệp đường sắt, Phó Thủ tướng Trần Hồng Hà nhấn mạnh mục tiêu tối thượng là xây dựng một ngành công nghiệp đường sắt tự chủ, độc lập, nắm vững chuỗi giá trị và công nghệ then chốt.
Phó Thủ tướng cho rằng, nếu thị trường vận hành tự do, việc các nhà đầu tư mua sắm riêng lẻ sẽ không thể tạo ra những doanh nghiệp đủ lớn mạnh. Trong khi đó, đầu tư vào công nghiệp đường sắt đòi hỏi nguồn lực khổng lồ. Do vậy, cần có cơ chế tập trung và chính sách đủ mạnh từ phía nhà điều hành để tạo lập thị trường, hình thành các ngành công nghiệp cơ bản và cơ khí chế tạo độc lập, có khả năng tự thiết kế và sản xuất.
Ông khẳng định: “Khi Nhà nước có cam kết, doanh nghiệp mới dám đầu tư lớn”. Theo đó, Nhà nước cần đảm bảo thị trường tiêu thụ ổn định cho các sản phẩm được đặt hàng, đồng thời ban hành các chính sách ưu đãi đặc biệt để hỗ trợ doanh nghiệp trong nghiên cứu, chuyển giao công nghệ, đào tạo nhân lực và phát triển các viện nghiên cứu.
Bên cạnh đó, cần thành lập một hội đồng thẩm định để lựa chọn doanh nghiệp, công bố danh mục và tiêu chí rõ ràng, đảm bảo tính minh bạch và cơ sở pháp lý vững chắc trong quá trình giao nhiệm vụ.
Phó Thủ tướng dẫn kinh nghiệm từ Trung Quốc, nơi có hàng chục doanh nghiệp lớn và hàng nghìn doanh nghiệp phụ trợ, cho rằng Nhà nước cần định hình và đặt hàng các doanh nghiệp đủ năng lực, phát triển hệ thống sản xuất linh kiện và chi tiết trong chuỗi sản xuất. Từ đó, Việt Nam có thể xây dựng một nền công nghiệp hỗ trợ cho ngành đường sắt.
Theo báo cáo của Bộ Xây dựng, dự thảo Nghị định này nhằm giải quyết những vướng mắc hiện tại, khi chưa có cơ chế giao nhiệm vụ và đặt hàng cung cấp dịch vụ, hàng hóa công nghiệp đường sắt sử dụng vốn ngân sách ngoài chi thường xuyên.
Dự thảo cũng đưa ra các tiêu chí lựa chọn nhà cung cấp, nhằm tìm ra những doanh nghiệp có tiềm lực thực sự, có khả năng tiếp cận công nghệ đường sắt tiên tiến, đóng vai trò nòng cốt và dẫn dắt ngành công nghiệp trong nước. Các doanh nghiệp cần tham gia sâu vào chuỗi cung ứng sản phẩm công nghiệp đường sắt, từng bước làm chủ công nghệ và hướng tới xây dựng thương hiệu quốc gia trong lĩnh vực này.
Ngoài các doanh nghiệp lớn, các đơn vị quy mô nhỏ hơn cũng có thể tham gia vào một số cấu phần của hàng hóa và dịch vụ công nghiệp đường sắt với vai trò đối tác phụ trợ. Điều này sẽ tạo nền tảng cho việc hình thành chuỗi công nghiệp hỗ trợ trong nước, thúc đẩy sự phát triển toàn diện của ngành công nghiệp đường sắt Việt Nam.
Đại diện một số bộ ngành tại cuộc họp cho rằng, việc xây dựng cơ chế đặt hàng trong phát triển công nghiệp đường sắt cần được xem là một sự tin tưởng vào những lĩnh vực mới và chưa có tiền lệ. Do đó, Nghị định cần xác định rõ ai là người có quyền đặt hàng để tránh tình trạng phân tán và chồng chéo khi triển khai. Đặc biệt, cần nghiên cứu mô hình “tổng công trình sư” có đủ thẩm quyền và năng lực điều phối, kết nối và giám sát việc triển khai, đảm bảo sự đồng bộ giữa các chủ thể tham gia.
Nghị định cần gắn liền với lộ trình phát triển và khả năng nội địa hóa của các doanh nghiệp trong nước. Theo đó, việc đặt hàng cần xác định rõ những sản phẩm mà doanh nghiệp trong nước có thể sản xuất, nội địa hóa và cung cấp cho các loại hình đường sắt hiện hữu, đô thị và tốc độ cao.
Các tiêu chí đặt hàng cần được chia thành hai loại. Đối với các sản phẩm và dịch vụ hình thành trong tương lai, doanh nghiệp cần có nhà máy, dây chuyền, công nghệ, lao động, năng lực sản xuất, kiểm định, bảo hành, bảo trì và năng lực tài chính. Đối với các sản phẩm đã có sẵn, tiêu chí chủ yếu là hợp chuẩn, hợp quy, kiểm định, bảo hành, bảo trì và đảm bảo tính đồng bộ.
Trong một số trường hợp, để đảm bảo tính đồng bộ và tương thích của thiết bị, nghị định cần cho phép đặt hàng nhập khẩu các cấu kiện và linh kiện chưa thể sản xuất trong nước nhưng cần thiết để đảm bảo sự thống nhất của toàn bộ hệ thống đường sắt.
Thứ trưởng Tài chính Đỗ Thành Trung cho rằng, trong phát triển công nghiệp, đặc biệt là công nghiệp cơ khí, không doanh nghiệp nào có thể đứng vững một mình mà cần hình thành một hệ sinh thái các doanh nghiệp liên kết. Vì vậy, cần có cách tiếp cận rõ ràng về loại hình, tiêu chí và năng lực của các doanh nghiệp tham gia.
Ông nhấn mạnh: “Tiêu chí không chỉ dựa vào quy mô vốn hay khả năng vay tín dụng, mà cần chú trọng đến doanh nghiệp có đăng ký sở hữu trí tuệ, năng lực chuyên môn và uy tín. Nếu doanh nghiệp có công nghệ, có quyền sản xuất và năng lực thực tế, thì tự khắc thị trường và các tổ chức tín dụng sẽ hỗ trợ”.
Tổng Giám đốc Tổng công ty Đường sắt Việt Nam Hoàng Gia Khánh cũng đồng tình với quan điểm này và kiến nghị cho phép các doanh nghiệp Việt Nam, bao gồm cả doanh nghiệp nhà nước và tư nhân, được tham gia đặt hàng sản xuất trong lĩnh vực công nghiệp đường sắt. Tuy nhiên, để hình thành một hệ sinh thái công nghiệp đồng bộ, cần có sự tham gia của nhiều doanh nghiệp trong chuỗi cung ứng.
Ông Hoàng Gia Khánh đề xuất chỉ nên hình thành một tổ hợp công nghiệp đường sắt duy nhất, được quy hoạch tập trung để tránh dàn trải nguồn lực. Nhà nước cần định hướng và đặt hàng, trong khi các doanh nghiệp tư nhân tham gia vào chuỗi cung ứng linh kiện, phụ kiện và thiết bị, tạo thành một hệ sinh thái chung cho sự phát triển của công nghiệp đường sắt trong nước.
Kết luận cuộc họp, Phó Thủ tướng Trần Hồng Hà yêu cầu Nghị định cần xác định rõ danh mục sản phẩm và chuỗi giá trị trọng tâm, tránh dàn trải và tập trung vào các lĩnh vực then chốt của ngành công nghiệp đường sắt. Cơ chế ưu tiên phát triển đường sắt tốc độ cao, vì khi làm chủ được lĩnh vực này, Việt Nam sẽ tự động làm chủ được các phân ngành thấp hơn.
Ông nhấn mạnh: “Nhà nước cần ‘đặt hàng’ các sản phẩm và công nghệ chưa từng có, tạo ra bước đột phá về năng lực sản xuất trong nước”.
Về phía doanh nghiệp tham gia, Phó Thủ tướng yêu cầu họ phải có kế hoạch chuyển giao công nghệ rõ ràng, cam kết tỷ lệ nội địa hóa tăng dần, có viện nghiên cứu, đội ngũ kỹ sư, năng lực thiết kế – chế tạo và đáp ứng các quy chuẩn, tiêu chuẩn kỹ thuật quốc tế. Đồng thời, doanh nghiệp cần tổ chức được hệ sinh thái sản xuất, có mạng lưới các đơn vị cung ứng phía dưới, thể hiện năng lực liên kết và tổ chức chuỗi sản xuất đồng bộ.
Về cơ chế đặt hàng, Phó Thủ tướng khẳng định chủ thể đặt hàng là Nhà nước, không phải địa phương hay nhà đầu tư riêng lẻ. Tuy nhiên, do đây là vấn đề mới, phức tạp và chưa có tiền lệ, Nghị định cần giới hạn phạm vi áp dụng, chỉ tập trung vào một số ngành chưa có để tránh dàn trải.
Dự án đường sắt tốc độ cao Bắc – Nam dự kiến được Quốc hội thông qua chủ trương đầu tư vào tháng 11/2024, với tổng vốn sơ bộ khoảng 1,7 triệu tỷ đồng (tương đương 67 tỷ USD). Tuyến đường dài 1.541 km, bắt đầu từ ga Ngọc Hồi (Hà Nội) và kết thúc tại ga Thủ Thiêm (TP HCM), đi qua 20 tỉnh thành. Đây là một trong những công trình hạ tầng chiến lược được kỳ vọng sẽ tạo động lực tăng trưởng mới cho nền kinh tế, được thực hiện theo hình thức đầu tư công.
Trước đó, một số doanh nghiệp đã bày tỏ mong muốn tham gia đầu tư vào dự án đường sắt tốc độ cao Bắc – Nam, bao gồm Vinspeed (thuộc Vingroup), Thaco, liên danh Mekolor – Great USA, Công ty Xây dựng Thăng Long Quốc gia và Vận tải Đường sắt Việt Nam. Tập đoàn Hòa Phát cũng dự kiến xây dựng một nhà máy thép để cung cấp sản phẩm thép ray cho dự án này.
Admin
Nguồn: VnExpress
