Năm 2021, dự án tiền số AntEx ra mắt với những lời quảng bá hấp dẫn về một “hệ sinh thái DeFi toàn diện” và tham vọng phát triển stablecoin VNDT. Tuy nhiên, chỉ một thời gian ngắn sau đó, giá trị token này lao dốc không phanh, đẩy nhiều nhà đầu tư vào cảnh lao đao.
Anh Tuấn Việt, một trong số những người tham gia dự án AntEx, chia sẻ: “Tôi đã nghĩ rằng mình mất trắng toàn bộ số tiền đầu tư”. Anh cùng với khoảng 30.000 người khác đã đặt kỳ vọng lớn vào dự án có sự tham gia cố vấn chiến lược của ông Nguyễn Hòa Bình (Shark Bình), với mong muốn kiếm lời từ token này.
Thế nhưng, sau bốn năm, vào tháng 10 vừa qua, ông Bình cùng 9 bị can khác đã bị cáo buộc về hành vi lừa đảo chiếm đoạt tài sản. Theo kết quả điều tra ban đầu, nhóm sáng lập dự án đã rút tiền từ ví tổng của AntEx, chuyển qua nhiều ví cá nhân khác nhau, rồi bán và quy đổi thành tiền đồng.
Trong bối cảnh đó, vấn đề truy vết dòng tiền số lại được đặt ra. Blockchain thường được biết đến như một “vùng đất vô danh”, nơi người dùng có thể dễ dàng tạo ví và thực hiện các giao dịch mua bán, trao đổi mà không cần cung cấp thông tin cá nhân. Tuy nhiên, theo chuyên gia Nguyễn Lê Thành, người được mệnh danh là “thám tử tiền số”, mọi giao dịch trên blockchain đều để lại dấu vết công khai.
Ông Thành, nhà sáng lập công ty bảo mật Verichains, một đơn vị chuyên cung cấp dịch vụ điều tra blockchain chuyên sâu tại Việt Nam, cho biết: “Truy vết bản chất là lần theo dấu vết của các giao dịch trên mạng lưới blockchain. Dữ liệu về ví, số tiền và thời gian chuyển khoản đều được hiển thị rõ ràng. Điều duy nhất chúng ta không biết là ai đứng sau địa chỉ ví đó”.
Mỗi ví trên blockchain thực chất là một dãy ký tự ngẫu nhiên. Bất kỳ ai cũng có thể quan sát được dòng tiền di chuyển từ ví này sang ví khác. Sau khi trải qua nhiều giao dịch trên mạng lưới blockchain, cuối cùng dòng tiền cũng sẽ được rút ra ngoài và chuyển đổi thành tiền thật, thường là thông qua một sàn giao dịch trung gian, nơi yêu cầu xác minh danh tính (KYC).
“Đây chính là thời điểm có thể xác định chính xác chủ nhân của dòng tiền. Cơ quan chức năng sẽ liên hệ với sàn giao dịch để xác định số tiền được nạp vào ví của ai, mục đích sử dụng số tiền đó là gì, từ đó lần ra danh tính của người thực hiện giao dịch”, ông Thành giải thích. Như vậy, dù blockchain cho phép giao dịch ẩn danh, nhưng dấu vết vẫn sẽ xuất hiện khi dòng tiền chạm đến các hệ thống quy đổi, nơi có yêu cầu về nhận dạng.
Tuy nhiên, không phải dòng tiền số nào cũng có thể truy vết được. Một số đối tượng tội phạm mạng sử dụng “máy trộn” – một công cụ được thiết kế để trộn lẫn nguồn tiền và tạo ra hàng loạt giao dịch nhằm xóa dấu vết. Ông Thành cho biết: “Khi dòng tiền đã bị trộn lẫn, việc lần theo dấu vết trở nên vô cùng khó khăn, thậm chí là không thể, đặc biệt là khi sàn giao dịch không hợp tác”. Trong những trường hợp này, cơ quan điều tra sẽ phải kết hợp nhiều biện pháp nghiệp vụ khác nhau, chứ không chỉ dựa vào dữ liệu blockchain.
Trong vụ án AntEx, công cụ ChainTracer, một sản phẩm do nhóm chuyên gia Việt Nam phát triển, đã được sử dụng để phân tích và làm rõ cách thức dòng tiền di chuyển, từ đó hỗ trợ việc thu hồi số tiền bị chiếm đoạt cho các nạn nhân.
Ông Trần Huyền Dinh, chủ nhiệm dự án ChainTracer, cho biết bất kỳ địa chỉ ví nào cũng có một điểm bắt đầu – nơi tiền được nạp vào, và một điểm kết thúc – khi tiền được bán hoặc rút ra thành tiền thật. “Việc phân tích cả ‘hai đầu’ này giúp chúng tôi mô hình hóa hành trình của dòng tiền và xác định được người đứng sau”, ông nói.
ChainTracer đã hỗ trợ truy vết khoảng 5 triệu USD tiền số và thường xuyên được mời phối hợp trong các vụ án nghi ngờ lừa đảo hoặc hack tài sản số. Thay vì thu phí dịch vụ như một số công ty quốc tế, ChainTracer hỗ trợ các nạn nhân và cơ quan chức năng lần theo dòng tiền một cách miễn phí.
Sau ba năm triển khai dự án, ông Dinh thừa nhận rằng khó khăn lớn nhất trong quá trình truy vết là sự thiếu hợp tác từ các sàn giao dịch nước ngoài. Ông cho biết: “Nhiều sàn giao dịch tài sản số không có đại diện tại Việt Nam và từ chối làm việc với bên thứ ba, họ chỉ hợp tác khi nhận được yêu cầu trực tiếp từ cơ quan công an”.
Một rào cản khác là sự xuất hiện của các công cụ “máy trộn”. Để giải quyết vấn đề này, nhóm ChainTracer tìm kiếm các điểm bất thường thông qua việc mô hình hóa nhóm ví và thói quen giao dịch của chủ sở hữu. Ông Dinh chia sẻ: “Khi tội phạm phải thực hiện càng nhiều bước trung gian, khả năng bị lộ càng cao”. ChainTracer thường hoàn thiện bản đồ dòng tiền, sau đó chuyển thông tin cho cơ quan điều tra để xác định danh tính bằng các biện pháp nghiệp vụ. Sự kết hợp giữa dữ liệu công nghệ và điều tra truyền thống giúp tăng khả năng tìm ra kẻ chủ mưu.
Các chuyên gia nhận định rằng công nghệ truy vết không chỉ phục vụ công tác điều tra tội phạm mạng, mà còn góp phần xây dựng một môi trường giao dịch và đầu tư tài sản số minh bạch hơn. Tuy nhiên, chuyên gia Nguyễn Lê Thành cũng đưa ra lời khuyên rằng tất cả các khoản đầu tư vào tiền điện tử đều tiềm ẩn rủi ro cao. Ông khuyến cáo: “Những người không có kiến thức chuyên môn và kinh nghiệm tốt nhất nên hạn chế tham gia, vì nó không khác gì đánh bạc. Nếu vẫn muốn đầu tư vào tài sản mã hóa, chỉ nên sở hữu những tài sản uy tín, có lịch sử lâu dài và vốn hóa lớn”.
Admin
Nguồn: VnExpress
