Lenacapavir (LEN), một loại thuốc kháng virus (ARV) tác dụng kéo dài dạng tiêm, do công ty dược phẩm Gilead Sciences của Mỹ phát triển, đang tạo ra hy vọng mới trong cuộc chiến chống HIV. Thuốc thuộc nhóm “chất ức chế capsid” và được kỳ vọng sẽ mang lại bước đột phá trong phòng ngừa lây nhiễm HIV.
Tiến sĩ Patrick Amoth, Tổng giám đốc y tế Kenya, nhấn mạnh rằng LEN không phải là vaccine mà là một loại thuốc ARV giúp ngăn ngừa lây nhiễm HIV. Khác với vaccine, vốn “huấn luyện” hệ miễn dịch để nhận biết và chống lại mầm bệnh, lenacapavir hoạt động theo cơ chế dự phòng trước phơi nhiễm (PrEP). Thuốc ngăn chặn virus nhân lên bằng cách can thiệp vào capsid, lớp vỏ protein bảo vệ vật chất di truyền của HIV, từ đó vô hiệu hóa khả năng tự sao chép và lây nhiễm của virus.
Sự ra đời của lenacapavir diễn ra vào thời điểm quan trọng khi cuộc chiến chống HIV toàn cầu đang có dấu hiệu chậm lại sau nhiều thập kỷ nỗ lực. Theo UNAIDS, năm 2023 thế giới ghi nhận 1,3 triệu ca nhiễm mới và khoảng 39 triệu người đang sống chung với HIV. Các phương pháp PrEP hiện tại, như thuốc uống Truvada hàng ngày hoặc thuốc tiêm Cabotegravir mỗi 1-2 tháng, thường gặp phải thách thức về sự tuân thủ điều trị từ người dùng.
Các chuyên gia tin rằng lenacapavir có thể tạo ra sự khác biệt lớn. Với phác đồ tiêm 6 tháng một lần, thuốc giúp giảm đáng kể gánh nặng tuân thủ hàng ngày. Các thử nghiệm lâm sàng đã chứng minh hiệu quả của thuốc lên tới hơn 99% trong việc ngăn ngừa lây nhiễm HIV qua đường tình dục. Bà Astrid Berner-Rodoreda, nhà nghiên cứu tại Viện Y tế Toàn cầu Heidelberg, nhận định rằng một mũi tiêm hai lần một năm có thể là giải pháp lớn cho những người đối mặt với sự kỳ thị hoặc gặp khó khăn trong việc uống thuốc hàng ngày.
Sau khi thu hút sự chú ý tại một hội nghị vào tháng 7/2024, lenacapavir đã nhanh chóng nhận được sự phê duyệt từ các cơ quan quản lý. Cục Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Mỹ (FDA) cấp phép cho thuốc vào đầu tháng 7. Ngay sau đó, tại Hội nghị Khoa học về HIV của Hiệp hội AIDS Quốc tế (IAS) ở Kigali, Rwanda, WHO đã chính thức ban hành hướng dẫn khuyến nghị lenacapavir như một lựa chọn PrEP bổ sung. Tổng Giám đốc WHO, ông Tedros Adhanom Ghebreyesus, phát biểu rằng trong khi vaccine HIV vẫn còn là mục tiêu dài hạn, lenacapavir là giải pháp tốt nhất hiện tại.
Tuy nhiên, một trong những thách thức lớn nhất đối với các liệu pháp đột phá thường là giá thành. Tại Mỹ và châu Âu, Gilead niêm yết mức giá điều trị lên tới 40.000 USD mỗi người mỗi năm, một con số quá cao đối với phần lớn thế giới, đặc biệt là các khu vực chịu ảnh hưởng nặng nề nhất như châu Phi cận Sahara.
Để giải quyết vấn đề này, một kế hoạch tiếp cận toàn cầu đã được khởi động. Theo Unitaid, cơ quan y tế toàn cầu do WHO bảo trợ, phiên bản generic của lenacapavir dự kiến sẽ có mặt trên thị trường từ năm 2027 với giá chỉ 40 USD mỗi năm, tương đương chi phí PrEP đường uống hiện tại. Lộ trình này sẽ bắt đầu vào năm 2026, khi Kế hoạch Khẩn cấp Cứu trợ AIDS của Tổng thống Mỹ (PEPFAR) và Quỹ Toàn cầu tài trợ cho việc triển khai ban đầu tại 8-12 quốc gia châu Phi, bao gồm Kenya, Nigeria, Zambia, Uganda và Nam Phi. Gilead cam kết cung cấp thuốc với giá “phi lợi nhuận” trong giai đoạn này.
Từ năm 2027, Gilead sẽ miễn phí bản quyền cho 6 nhà sản xuất thuốc generic, cho phép họ sản xuất và cung cấp lenacapavir cho 120 quốc gia có thu nhập thấp và trung bình. Mặc dù vậy, các nhà hoạt động đã chỉ ra một “lỗ hổng đạo đức” trong thỏa thuận, khi một số quốc gia thu nhập trung bình như Argentina, Brazil và Mexico, nơi đã tham gia thử nghiệm lâm sàng, lại không nằm trong danh sách được hưởng giá ưu đãi. Unitaid cho biết đang nỗ lực tìm giải pháp cho các quốc gia này, với mục tiêu đảm bảo rằng lenacapavir có thể tiếp cận được với tất cả mọi người, ở mọi nơi trên thế giới.
Admin
Nguồn: VnExpress
