Bản chất đạo đức ẩn sau bàn cờ vua đã được thể hiện sớm nhất trong “The Innocent Morality,” một bản thảo thời Trung Cổ có niên đại từ thế kỷ 13-14 tại châu Âu. Tác phẩm này mô tả cờ vua như một cuộc chiến đạo đức của con người, nơi mỗi nước đi đều phản ánh sự lựa chọn giữa thiện và ác.
Trong bản thảo, nhà vua tượng trưng cho quyền lực tuyệt đối, trung tâm của trật tự xã hội mà mọi quân cờ đều xoay quanh. Tuy nhiên, chính vị trí này lại khiến nhà vua dễ rơi vào cạm bẫy của sự kiêu ngạo và cô lập. Sự kết thúc của ván cờ khi mất vua là một lời nhắc nhở rằng sự sụp đổ của quyền lực kéo theo sự lung lay của toàn bộ hệ thống đạo đức.
Ngược lại, quân hậu, quân cờ mạnh nhất, lại mang ý nghĩa của lòng tham. Sức mạnh vượt trội của hậu có thể khiến nó say sưa với quyền lực, tung hoành trên bàn cờ mà quên đi giới hạn. Nó được ví như sự cám dỗ, vừa quyến rũ vừa nguy hiểm, và một nước đi sai lầm do sự tham lam có thể dẫn đến sự sụp đổ của cả vương quốc.
Nguồn gốc của cờ vua từ Ấn Độ gọi quân tượng là “voi”, nhưng khi trò chơi này du nhập vào châu Âu, đặc biệt là Tây Ban Nha, quân cờ này được gọi là “giám mục”. Trong bối cảnh đó, tượng trưng cho sự tham lam của giới giáo sĩ. Di chuyển theo đường chéo, tượng biểu thị cho sự quanh co và mưu mô, với vẻ thánh thiện bên ngoài che giấu tham vọng và toan tính quyền lực.
Quân mã, vốn là kỵ sĩ cưỡi ngựa, mang hai mặt đối lập: chính trực và gian trá. Nó vừa có thể là một chiến binh trung thành, vừa có khả năng lách luật. Với cách di chuyển độc nhất theo hình chữ L, không bị cản đường, mã thể hiện sự mâu thuẫn trong bản chất con người, giữa mong muốn sống đúng đạo lý và việc tìm kiếm những con đường tắt.
Xe, ban đầu là chiến xa với ngựa hoặc voi kéo, lại bị nhầm lẫn với tháp pháo đài khi đến châu Âu do sự tương đồng trong phát âm. Trong các văn bản cổ, xe biểu tượng cho luật pháp và trật tự xã hội, di chuyển thẳng hàng và không chệch hướng, thể hiện sự công bằng và nguyên tắc.
Cuối cùng, tốt, quân cờ nhỏ nhất, đại diện cho người dân lương thiện. Bước đi chậm nhưng kiên định, tốt tượng trưng cho tầng lớp thấp trong xã hội, sống bằng lao động và chịu nhiều ràng buộc. Tuy nhiên, việc tốt có thể phong hậu khi đến cuối bàn cờ lại là một lời cảnh báo về sự biến chất của con người khi đạt được quyền lực.
“The Innocent Morality” khẳng định rằng cờ vua là một ẩn dụ cho hành trình đạo đức của nhân loại. Câu nói “Ma quỷ nói chiếu khi con người phạm tội” ám chỉ rằng mỗi sai lầm, mỗi nước đi vô tâm là một lời cảnh báo về sự rình rập của cái ác.
Tác phẩm này phản ánh tư tưởng của thời Trung Cổ, với xã hội phân tầng, quyền lực tuyệt đối và tôn giáo chi phối đời sống tinh thần. Mọi hoạt động, kể cả trò chơi, đều được đánh giá theo chuẩn mực đạo đức và tín ngưỡng. Cờ vua, vốn du nhập từ Ấn Độ qua Ba Tư đến châu Âu, đã được “rửa tội” và khoác lên tấm áo luân lý của Thiên Chúa giáo.
Trước đó, ở Ấn Độ, trò chơi chaturanga, tiền thân của cờ vua, chỉ phản ánh trật tự quân sự. Các quân cờ tượng trưng cho bốn nhánh quân đội: voi, ngựa, xe và bộ binh, mà không mang ẩn dụ về tội lỗi hay đạo đức. Tuy nhiên, khi du nhập vào châu Âu, trong bối cảnh tôn giáo và triết học chi phối mạnh mẽ, trò chơi nhanh chóng trở thành một công cụ giáo huấn.
Các nhà giảng đạo thời đó khuyến khích quý tộc và tu sĩ chơi cờ như một cách rèn luyện tâm hồn. Một số tu viện còn viết tài liệu hướng dẫn chơi cờ theo đạo lý, nhấn mạnh việc kiểm soát lòng tham, tôn trọng luật lệ và tránh những nước đi dối trá.
Những đạo lý ban đầu này đã biến cờ vua thành một phép ẩn dụ sống động cho đạo đức và nhân sinh. Mỗi ván cờ là một bài học về việc thắng không kiêu, bại không nản, và quan trọng nhất là biết dừng lại trước khi phạm tội.
Mặc dù những ý nghĩa đạo đức ấy dần bị lãng quên theo thời gian, bàn cờ vẫn được xem là một cuộc đời thu nhỏ, nơi mỗi hành động và mỗi nước đi đều có hệ quả và phản ánh tính cách thật của người chơi.
Admin
Nguồn: VnExpress
