Tháng 9 hàng năm thường đánh dấu sự khởi đầu vụ thu hoạch đậu nành tại Mỹ. Đây cũng là thời điểm các nhà nhập khẩu Trung Quốc, vốn là khách hàng lớn nhất thế giới, ráo riết đặt hàng từ các bang nông nghiệp trọng điểm của Mỹ như Illinois, Iowa, Minnesota và Indiana.
Tuy nhiên, năm nay, một diễn biến bất thường đã xảy ra khi các nhà nhập khẩu Trung Quốc đột ngột ngừng mua đậu nành từ Mỹ. Động thái này được xem là một biện pháp đáp trả các đòn thuế quan mà chính quyền Tổng thống Donald Trump áp đặt lên Bắc Kinh. Việc này đã tước đi nguồn tiêu thụ lớn và béo bở nhất của nông dân khu vực Trung Tây Hoa Kỳ, một nhóm cử tri vốn ủng hộ mạnh mẽ Tổng thống Trump.
Số liệu thống kê cho thấy Trung Quốc từng chiếm tới 50% tổng giá trị xuất khẩu đậu nành của Mỹ trong năm trước, tương đương 12,6 tỷ USD. Theo số liệu từ Tổng cục Hải quan Trung Quốc công bố ngày 20/10, đây là lần đầu tiên kể từ tháng 11/2018, Trung Quốc không nhập khẩu đậu nành từ Mỹ trong tháng 9.
Bà Even Pay, giám đốc nghiên cứu nông nghiệp tại công ty phân tích Trivium China ở Bắc Kinh, nhận định: “Chúng ta đang chứng kiến một tình huống chưa từng có tiền lệ, khi các thương lái Trung Quốc hoàn toàn vắng bóng trong mùa thu hoạch đậu nành ở Mỹ.”
Đối với chính phủ Bắc Kinh, việc ngừng mua đậu nành được xem là một phương thức gây áp lực lên Mỹ đơn giản và ít tốn kém nhất, đặc biệt là trước thềm cuộc gặp dự kiến giữa Tổng thống Trump và Chủ tịch Tập Cận Bình vào cuối tháng. Tổng thống Trump đã trả lời báo giới vào tối ngày 19/10 rằng ông mong muốn Trung Quốc quay trở lại mức mua hàng như trước và tin rằng Bắc Kinh đã sẵn sàng đàm phán một thỏa thuận về đậu nành.
Trong khi nông dân Mỹ đang tích cực vận động hành lang để khôi phục hoạt động xuất khẩu sang Trung Quốc, thì ở chiều ngược lại, Bắc Kinh lại không phải đối mặt với áp lực nội bộ đáng kể nào để phải tiếp tục nhập khẩu mặt hàng này, bởi họ có nguồn cung thay thế dồi dào từ khu vực Nam Mỹ. Theo bà Pay, điều này “mang lại lợi thế lớn cho Bắc Kinh trong quá trình đàm phán.”
Ngày 21/10, Tổng thống Trump đã chỉ trích việc Trung Quốc ngừng mua đậu nành là “một hành động thù địch về kinh tế,” đồng thời tuyên bố rằng Mỹ đang xem xét ngừng nhập khẩu dầu ăn để đáp trả. Tuy nhiên, dường như Bắc Kinh không mấy quan tâm đến lời đe dọa này. Các nhà phân tích cho rằng Trung Quốc sẵn sàng kéo dài lệnh ngừng mua đậu nành cho đến hết năm.
Trung Quốc là quốc gia tiêu thụ đậu nành nhiều hơn bất kỳ nước nào trên thế giới. Tuy nhiên, sản lượng đậu nành trong nước chỉ đáp ứng chưa đến 20% nhu cầu và chỉ đủ dùng cho các sản phẩm như đậu phụ và nước tương. Phần còn lại phải dựa vào nguồn nhập khẩu từ nhiều quốc gia trên thế giới, trong đó Mỹ từng là nhà cung cấp hàng đầu.
Phần lớn lượng đậu nành nhập khẩu được sử dụng để chế biến thức ăn chăn nuôi cho lợn, gà và gia súc, do nhu cầu tiêu thụ thịt ngày càng tăng ở Trung Quốc. Đậu nành chiếm tới 13% thành phần trong thức ăn chăn nuôi ở nước này vào năm 2023. Phần còn lại được dùng để chế biến thành dầu ăn. Các nhà sản xuất Trung Quốc ưa chuộng đậu nành Mỹ và Brazil hơn so với hàng nội địa, vốn đắt đỏ và chất lượng kém hơn.
Đối với nông dân Mỹ, việc mất thị trường Trung Quốc sẽ là một cú sốc lớn. Ông Phil Luck, giám đốc chương trình kinh tế tại Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế (CSIS) ở Mỹ, nhận xét: “Đó là một thị trường khổng lồ.”
Cuộc chiến thương mại trong nhiệm kỳ đầu của Tổng thống Trump đã dẫn đến thỏa thuận năm 2020, trong đó Trung Quốc cam kết mua 200 tỷ USD hàng hóa của Mỹ, bao gồm cả đậu nành. Tuy nhiên, kể từ đó, Bắc Kinh đã tích cực đa dạng hóa nguồn cung nông sản này.
Trung Quốc cũng đã tìm cách tăng sản lượng đậu nành trong nước bằng cách triển khai các chương trình thử nghiệm cây trồng biến đổi gen. Đồng thời, Bắc Kinh đặt mục tiêu giảm tỷ lệ đậu nành trong thức ăn chăn nuôi xuống còn 10% vào năm 2030, giảm gần một nửa so với mức 18% vào năm 2017. Bộ Nông nghiệp Trung Quốc cho biết vào tháng 5 rằng những nỗ lực này sẽ giúp giảm dần nhu cầu nhập khẩu trong những năm tới.
Các nhà phân tích Trung Quốc cho rằng nước này đang ngày càng ưu tiên mua đậu nành từ các quốc gia khác ngoài Mỹ. Ông Niu Haibin, giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Mỹ Latin tại Viện Nghiên cứu Quốc tế Thượng Hải, nhận định: “Từ góc độ của Trung Quốc, Mỹ là một nhà cung cấp khó lường.”
Thuế quan cũng đã khiến đậu nành Mỹ không còn lợi thế về giá, và Trung Quốc đã tìm được các nhà cung cấp thay thế. Ông Niu nói: “Chúng tôi dựa vào các nguồn thay thế càng lâu, triển vọng xuất khẩu đậu nành của Mỹ sang Trung Quốc càng trở nên mờ mịt.”
Argentina, Uruguay và Nga đều là những nhà cung cấp đậu nành cho Trung Quốc. Tuy nhiên, Brazil, nước xuất khẩu đậu nành lớn nhất thế giới, mới là bên hưởng lợi lớn nhất từ lệnh cấm nhập khẩu của Trung Quốc đối với Mỹ.
Thông thường, Trung Quốc sẽ luân phiên mua hàng từ Brazil trong mùa thu hoạch từ tháng 3 đến tháng 6, sau đó chuyển sang thu mua ở Mỹ trong phần còn lại của năm. Tuy nhiên, năm nay, thay vì chuyển sang Mỹ, Trung Quốc vẫn tiếp tục đặt hàng từ Brazil. Nước này đã nhập khẩu 4,7 tỷ USD đậu nành từ Brazil trong tháng 8 và chỉ chi 100 triệu USD để mua hàng từ Mỹ.
Đến tháng 9, Bắc Kinh tiếp tục mua 7,2 triệu tấn đậu nành từ quốc gia Nam Mỹ này, chiếm 93% tổng lượng xuất khẩu của Brazil, theo số liệu từ hiệp hội các nhà sản xuất ngũ cốc quốc gia Anec. Nỗ lực đảm bảo nguồn cung đậu nành từ Brazil của Trung Quốc không chỉ dừng lại ở các đơn đặt hàng.
Các công ty nhà nước Trung Quốc đã nắm cổ phần tại các cảng lớn của Brazil như Paranagua, Acu và Santos. COFCO, nhà nhập khẩu nông sản lớn nhất của Trung Quốc, có quyền vận hành một kho cảng lớn tại Santos. Kho cảng này được khai trương vào tháng 3 và dự kiến sẽ tăng công suất của cảng thêm 15 triệu tấn mỗi năm khi vận hành tối đa vào năm 2026.
Bắc Kinh cũng đang cố gắng tháo gỡ các rào cản để các nhà xuất khẩu Brazil có thể tiếp cận thị trường rộng lớn của nước này. Hai nước đang nghiên cứu kế hoạch xây dựng một tuyến đường sắt nối liền Brazil tới cảng Chancay của Peru, nhằm rút ngắn đáng kể thời gian vận chuyển hàng hóa tới châu Á.
Với nguồn cung dồi dào từ Nam Mỹ, Trung Quốc tỏ ra tự tin rằng họ có thể quay lưng với nông sản Mỹ cho đến khi hai bên đạt được một thỏa thuận thương mại. Bắc Kinh từng lo lắng rằng Washington sẽ không bán đậu nành cho họ, nhưng giờ đây, giới quan sát Trung Quốc tin rằng Mỹ mới là bên phải lo lắng.
Trước lời đe dọa ngừng nhập khẩu dầu ăn gần đây của Tổng thống Trump, giới phân tích Trung Quốc cho rằng Mỹ đang muốn đề cập đến nguồn dầu ăn đã qua sử dụng, vốn được sử dụng để sản xuất dầu diesel sinh học. Tờ Global Times tuyên bố rằng “không thiếu người muốn mua dầu ăn đã qua sử dụng của Trung Quốc.”
Sự tự tin này được cho là nhờ vào việc Trung Quốc đang có nguồn dự trữ đáng kể. Theo cơ quan hải quan Trung Quốc, nhập khẩu đậu nành của nước này đã đạt mức kỷ lục vào tháng 5 và tăng 5,3% trong giai đoạn từ tháng 1 đến tháng 9 so với cùng kỳ năm ngoái, đạt mức 95 triệu tấn.
Theo nhà phân tích Pay, điều này giúp Trung Quốc có thể đáp ứng đủ nhu cầu trong nước trước khi vụ mùa mới ở Nam Mỹ bắt đầu vào đầu năm 2026 mà không cần phải mua đậu nành từ Mỹ. Việc Tổng thống Trump nhiều lần nhắc đến vấn đề đậu nành càng củng cố niềm tin của Bắc Kinh rằng đây là một đòn bẩy hiệu quả để gây áp lực với Washington.
Ông Jack Zhang, giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Chiến tranh Thương mại tại Đại học Kansas, nhận định: “Bắc Kinh chắc chắn có cảm giác rằng Mỹ đang hỗn loạn và xem đây là một cơ hội để gây áp lực chính trị.”
Điều này có thể mang lại cho Bắc Kinh cơ hội để đàm phán với Washington và đạt được những gì Trung Quốc thực sự mong muốn. Ông Zhang nói: “Họ tính toán rằng Mỹ sẽ đàm phán và phải nhượng bộ về một số vấn đề lớn hơn mà Trung Quốc quan tâm,” đồng thời chỉ ra rằng đó có thể là việc kiểm soát xuất khẩu chip máy tính tiên tiến của Mỹ.
Tuy nhiên, ngay cả khi hai bên đạt được một thỏa thuận trong tháng này, có lẽ đã quá muộn để nông dân Mỹ có thể bù đắp những đơn hàng đã mất. Ông Luck, nhà phân tích tại CSIS, nói: “Trung Quốc đang ở một vị thế khá tốt. Chúng ta thực sự muốn giải quyết vấn đề, nhưng họ thì không cần.”
Ông Luck nói thêm rằng ngay cả khi Trung Quốc bắt đầu đặt hàng sau cuộc gặp giữa Chủ tịch Tập Cận Bình và Tổng thống Trump ở Hàn Quốc, thì nông dân trồng đậu nành Mỹ “vẫn có thể mất đi nửa mùa vụ, vì vậy chúng ta đang cạn dần thời gian.”
Admin
Nguồn: VnExpress
