Nhiều người, trong đó có tôi, rất hoan nghênh chủ trương sử dụng một bộ sách giáo khoa thống nhất trên toàn quốc từ năm 2026. Đây là cơ hội tốt để chúng ta xem xét lại phương pháp giảng dạy tiếng Việt ở bậc tiểu học, so sánh cách các em học tiếng mẹ đẻ với việc học ngoại ngữ.
Những ý kiến sau đây là quan điểm cá nhân, dựa trên những quan sát từ mạng xã hội, từ các em nhỏ trong câu lạc bộ tiếng Anh do tôi và vợ tổ chức, và từ những trải nghiệm cá nhân của tôi.
Tôi tập trung vào trường hợp các em chưa được làm quen với chương trình lớp 1 ở bậc mẫu giáo, và đề xuất một số hướng đi thực tế hơn so với phương pháp giảng dạy hiện tại.
Trong thời gian công tác ở nước ngoài (2013-2018), tôi rất vui khi thấy giáo dục trong nước bắt đầu đổi mới cách dạy văn ở cấp trung học. Trước đây, viết văn là nỗi ám ảnh của nhiều học sinh, vì phải bám sát văn mẫu và viết theo “ý cô thầy”. Sự cởi mở hơn trong cách ra đề giúp các em tự do thể hiện suy nghĩ và cá tính của mình.
Khi sử dụng tiếng Anh thường xuyên, tôi và nhiều người mới thực sự hiểu được vẻ đẹp của tiếng Việt. Viết tiếng Việt không hề khó, nó mang trong mình chất thơ, chất văn và cả nhạc điệu. Tôi càng thấm thía câu nói “Tiếng Việt mình đẹp lắm” và luôn cố gắng giữ gìn bằng cách viết và phát âm chuẩn xác. Nếu chúng ta không bảo tồn, thì ai sẽ làm thay?
Càng trân trọng tiếng Việt, tôi càng ngạc nhiên khi thấy nhiều người mắc lỗi chính tả ngay cả với những từ đơn giản, ví dụ như nhầm lẫn giữa “nghỉ” trong “nghỉ ngơi” và “nghĩ” trong “nghĩ ngợi”.
Lỗi dấu “ngã” và “hỏi” cũng rất phổ biến, không rõ là do vô tình hay đã thành thói quen.
Gần đây, khi một phụ huynh hỏi về cách viết đúng của từ “ly” (cái ly uống nước), nhiều giáo viên khẳng định “li” mới đúng vì họ được huấn luyện như vậy. Từ trước đến nay, tôi vẫn luôn dùng “ly”, còn “li” chỉ dùng trong đo lường khi đứng một mình. Tôi đem câu hỏi này hỏi các em nhỏ, rồi hỏi thêm về “mỹ thuật” hay “mĩ thuật”, “kỳ đà” hay “kì đà”, và kết quả luôn chia thành hai phe: “y” và “i”.
Sự thiếu thống nhất này khiến nhiều người cho rằng “viết sao cũng được”, trong khi văn viết cần phải tuân thủ chính tả, vì đó là nền tảng của ngôn ngữ. Tiếng Việt tuy khó, nhưng chính cái khó đó tạo nên nét đẹp riêng. Tiếng Việt có sự đặc sắc riêng: nhiều khi không cần tuân theo cấu trúc chặt chẽ vẫn có thể truyền đạt đúng ý, thậm chí phá cách thành thơ.
Theo tôi, cách dạy trẻ mới vào lớp 1 hiện nay là quá tải. Các em phải học bảng chữ cái, âm, ghép âm, đọc, viết từng chữ, chữ nối, rồi câu, tất cả chỉ trong 9 tháng. Mọi thứ dồn dập như một nồi lẩu thập cẩm với quá nhiều nguyên liệu.
Đang học viết một chữ cái vào đầu năm học, tuần sau đã phải viết chữ nối hai chữ cái, rồi học đọc khi âm chưa vững, mắt chưa quen mặt chữ. Tất cả được dạy gần như cùng một lúc, trong khi lẽ ra phải học xong cái này rồi mới đến cái khác. Chúng ta đang dạy trẻ lớp 1 như thể đang chạy theo KPI. Các em trở thành nạn nhân của cách dạy “tất cả trong một”, nhiều lúc chỉ cảm thấy bất lực và bật khóc.
Từ những vấn đề này, chúng ta cần đặt câu hỏi: Liệu có thể dạy tiếng Việt theo một cách khác không? Câu trả lời là có. Và đây là phương pháp mà chúng tôi đang áp dụng trong câu lạc bộ tiếng Anh của mình.
Câu lạc bộ tiếng Anh của chúng tôi dạy các em thông qua việc đọc truyện (đây cũng là cách dạy phổ biến ở các nước nói tiếng Anh và đã được nhiều người chia sẻ trên VnExpress) để hình thành khả năng đọc hiểu một cách tự nhiên.
Tôi nhận thấy rằng việc tách riêng các phần: chữ cái, ghép âm, đọc, viết, ngữ pháp là rất quan trọng, không nên trộn lẫn quá nhiều thứ. Mọi thứ cần có trình tự, giống như học đi rồi mới học chạy.
Ví dụ, trẻ học viết văn ở lớp 1 và 2, nhưng đến lớp 3 mới học về danh từ, động từ, và lớp 4 mới học tính từ. Nhiều em ghét môn văn vì bị yêu cầu thêm cảm xúc vào bài viết, trong khi chưa biết diễn tả cảm xúc thật của mình trong cuộc sống.
Chúng tôi bắt đầu từ những bước cơ bản nhất.
Bước 1: Dạy chữ cái. Mỗi chữ cái đi kèm với hình ảnh minh họa và ít nhất ba từ có âm tương ứng. Trẻ chỉ cần đọc để phân biệt âm, không cần phải viết hay hiểu nghĩa của từ ngay. Mục tiêu là giúp trẻ làm quen với mặt chữ và âm của chúng, tập viết từng chữ cái, tránh áp lực và giữ âm trơn, thô, chưa có ghép âm hay dấu phức tạp.
Bước 2: Ghép âm ngay sau khi trẻ nắm vững âm của từng chữ cái, tương tự như chương trình Phonics trong tiếng Anh. Trẻ học cách ghép âm để tạo ra âm mới và biết cách viết chữ nối, từ những từ đơn giản có 2-3 chữ cái đến những âm đôi hoặc dài. Giai đoạn này giúp trẻ hiểu cách các chữ cái kết hợp với nhau để tạo ra âm thanh, và học cách viết nối. Nếu dạy tiếng Việt tốt, trẻ sẽ dễ dàng học tiếng Anh hơn sau này. Chúng tôi không dạy theo ký hiệu IPA, mà để trẻ nhận âm một cách tự nhiên thông qua nghe và đọc. Tôi luôn nhắc nhở các em rằng: giọng nào cũng được, nhưng phải phát âm đúng, cả trong tiếng Anh lẫn tiếng Việt.
Bước 3: Khi đã nắm vững các âm ghép, trẻ mới bắt đầu học đọc và viết câu đơn giản, từ ba từ trong một câu, rồi tăng dần theo sự phát triển. Ở giai đoạn này, không nên thêm thơ hay cảm xúc phức tạp, chỉ cần một hình ảnh minh họa và một câu mô tả cho hình đó trên mỗi trang. Việc tách riêng từng phần giúp trẻ thấy được kết quả, từ đó tăng sự tự tin khi đọc và viết. Trẻ có thể phân biệt âm, phát hiện lỗi sai và tự suy ra âm còn thiếu, tương tự như cách dạy tiếng Anh bản địa, giúp trẻ hiểu ngôn ngữ sâu sắc hơn. Giai đoạn này giúp trẻ vận dụng những gì đã học ở bước 2 để có thể đọc được. Biết đọc và đọc tốt mỗi ngày là chìa khóa để xây dựng sự tự tin cho trẻ.
Một điểm thiếu sót trong việc dạy tiếng Việt là chúng ta chưa có một cơ sở dữ liệu tốt về hình ảnh minh họa từ vựng ở cấp tiểu học. Điều này khiến nhiều phụ huynh cảm thấy việc học tiếng Anh thú vị hơn tiếng Việt vì có nhiều hình ảnh và âm thanh vui nhộn.
Bước 4: Sau khi trẻ biết đọc cơ bản và viết câu đơn giản, bước cuối cùng là đọc những câu chuyện khó hơn nhưng phù hợp với trình độ, rồi từ đó trẻ bắt đầu tiếp xúc và học sâu hơn về ngữ pháp, cấu trúc câu, viết tóm tắt truyện, văn miêu tả, tự luận, và học văn thơ.
Giai đoạn đầu, từ bước 1 đến bước 3, giống như việc xây nền móng cho một ngôi nhà: tốn thời gian nhưng vững chắc, giúp trẻ tự tin sử dụng ngôn ngữ mà không bị quá tải. Khi đi đúng lộ trình, trẻ sẽ phát triển nhanh chóng, hứng thú với việc viết và đọc dưới sự hướng dẫn, đồng thời biết vận dụng vốn từ để trình bày ý kiến cá nhân.
Bốn bước này thực ra cũng đang được sử dụng để dạy tiếng Việt, nhưng thay vì đi từng bước một, chúng ta lại lồng ghép chúng vào dạy cùng một lúc như tôi đã đề cập ở trên. Khi tôi biết được về cách dạy này, tôi đã thấy rất nhiều sự tương đồng với cách dạy tiếng Việt.
Chúng ta cũng nên thay đổi cách cho trẻ đọc sách, đó là đọc theo trình độ đọc chứ không theo tuổi. Không nên quá khắt khe việc trẻ chỉ được đọc truyện chữ và cấm truyện tranh. Truyện tranh cũng có chữ và có cốt truyện. Đọc những cuốn sách quá sức sẽ khiến trẻ chán nản vì không phù hợp với khả năng tiếng Việt của trẻ.
Những gia đình có con được dạy theo phương pháp đọc bằng tiếng Anh hoặc tiếng Việt đều nhận thấy một kết quả tốt là trẻ học rất độc lập và đạt kết quả cao mà không cần ôn luyện nhồi nhét. Với phương pháp này, cha mẹ không cần phải quá sát sao trong quá trình học, chỉ cần hỗ trợ con ở giai đoạn đầu để tập nề nếp và hỗ trợ thêm khi giáo viên yêu cầu.
Một điểm nữa là không nên bắt đầu dạy tiếng Anh cùng lúc với tiếng Việt ở lớp 1. Trẻ học hai ngôn ngữ gần như từ con số không, vừa học đọc vừa học viết, điều này là quá sức. Theo tôi, nên bắt đầu học tiếng Anh sau lớp 2, khi tiếng Việt đã vững hơn, hoặc sớm nhất là sau lớp 1.
Nếu chương trình mẫu giáo và tiếng Việt được cải thiện để trẻ có thể nắm vững bảng chữ cái tiếng Việt từ đọc đến viết trước khi vào lớp 1, thì có thể bắt đầu học tiếng Anh từ lớp 1. Nhưng nếu không, nên tập trung vào tiếng mẹ đẻ trước.
Admin
Nguồn: VnExpress
