Danh tiếng của tôi bắt nguồn từ một ngày khắc nghiệt ở sa mạc, khi tôi ngồi ôm chiếc bình nước rỗng không. Dù bình đã cạn từ lâu, tôi vẫn vô thức kiểm tra, có lẽ vì cái nóng thiêu đốt như thiêu rụi mọi thứ, tạo ra những ảo ảnh hy vọng. Bộ quân phục đẫm mồ hôi và muối, cứng đờ như một hình nộm, từ lần cuối tôi cởi ra để ngủ hai ngày trước.
Ngôi làng trước mặt chỉ còn là những tàn tích, một ký ức về cát và đất sét khô cằn, biến dạng dưới bom đạn thành những phế tích xơ xác. Tôi đơn độc ở cánh trái, sau bức tường đất đổ nát một nửa do trúng RPG nhưng vẫn kiên cường đứng vững. Bên cạnh tôi, bốn chiếc xe tăng nằm im lìm như những quái thú kim loại thời cổ đại, vừa trấn an vừa đáng ngại. Trên bầu trời, chiếc trực thăng Apache của Mỹ lượn vòng chậm rãi, quan sát, luôn luôn cảnh giác, chờ đợi dấu hiệu nguy hiểm.
Phía dưới tôi, trong lòng con kênh khô cạn (wadi), nơi người dân địa phương từng thu gom và kiểm soát nước, những người đồng đội của tôi đang ngâm mình đến thắt lưng trong dòng nước đục ngầu.
Quân Taliban đã rút lui, nhưng tôi vẫn phải canh gác, thay vì xuống nước giải nhiệt như những người khác. Tôi đã được huấn luyện để trở thành một “con chó chiến binh”. Qua nhiều năm kỷ luật, nhiều năm hành quân không ngừng nghỉ, tôi đã học được cách giữ nước trong cơ thể giữa sa mạc, tồn tại trong cái nóng như một con thằn lằn mang súng.
Tuổi thơ của tôi gắn liền với những bước chân trong rừng, lớn lên như một cái cây ở Canada. Tôi đi bộ và khám phá cả ngày, mơ mộng về những nhà thám hiểm Viking, Conan, hay những hiệp sĩ thời trung cổ chiến đấu với rồng và bóng tối. Lớn lên, tôi đi xa hơn, cưỡi ngựa vào sâu trong rừng. Tôi chạy đua, thi đấu, tham gia chương trình “mountain man” của quân đội, nơi bạn phải chạy đường dài, mang vác nặng, và tất cả những điều đó đã dẫn tôi đến chiến trường.
Nhờ thể lực tốt và khả năng giữ nước, tôi chưa bao giờ bị mất nước. Trong những trận chiến ác liệt nhất, tôi luôn là người cuối cùng còn lại làm nhiệm vụ quan sát: tự tin, hiếu chiến nhưng vẫn bình tĩnh, khẩu súng hướng về phía sa mạc. Trời nóng đến mức chúng tôi phải đưa những chú chó nghiệp vụ dò bom của Mỹ vào xe tăng bật điều hòa, vì đặc tính lông khiến lũ chó chăn cừu Đức đổ mồ hôi như tắm. Tôi nhìn chúng thở dốc sau cánh cửa thép, trung thành, kiên nhẫn, cảnh giác – những “con chó canh gác” chuyên nghiệp, giống như tôi, chỉ cố gắng sống sót thêm một ngày nữa dưới cái nóng kinh khủng này.
Trong chiếc xe tăng bên trái, người bạn của tôi cũng đang quan sát chiến trường. Xe của anh ấy trúng nhiều phát RPG, chỉ cách tôi khoảng 20 mét. Vài năm sau, khi tôi chuyển đến Việt Nam, anh ấy đã gửi cho tôi một quyển sổ tay mà tôi đã bỏ quên. Quyển sổ đầy những câu chuyện được viết trong những ca gác đêm. Giữa sa mạc hoang vắng, chẳng có gì để làm ngoài việc tồn tại và buồn chán; tôi luôn cảm thấy mình là con mồi. Viết lách là một liều thuốc giải tốt cho sự nhàm chán và cô đơn đó.
Nhiều năm sau, tôi vẫn đang quan sát, nhưng với một cây bút trong tay.
Tôi tin rằng những trải nghiệm đó đã ảnh hưởng sâu sắc đến mọi dòng tôi viết. Với tôi, viết là cảm xúc được chuyển hóa thành ngôn ngữ, truyền đi như một dòng điện từ tay tôi đến tâm hồn người đọc. Từ khi còn bé, tôi đã luôn viết. Khi lớn lên, viết là cách tôi khám phá trí tưởng tượng và thế giới. Sau chiến tranh, viết lại là phương pháp để tôi đối phó với sự hỗn loạn. Và khi trở thành một nhà báo, viết là để hiểu và chia sẻ những gì thực sự đang diễn ra trên thế giới. Tôi không biết tại sao, cái gì, ở đâu, nhưng “con chó” trong tôi đang đánh hơi ra nó.
Tôi bắt đầu viết khi thấy một loạt ý tưởng sai lầm lan rộng. Chẳng hạn, tầm ảnh hưởng thường bị nhầm lẫn với sự liêm chính. Nhưng nổi tiếng trên mạng xã hội không đồng nghĩa với làm việc đúng đắn. Điều này xuất hiện ở rất nhiều vấn đề: trong thông tin sức khỏe, trong quảng cáo sữa bột, collagen, trong những lời hứa giả tạo mà chỉ phép màu mới có thể thực hiện được.
Hay là chiếc điện thoại đã trở nên xảo quyệt, lặng lẽ và nguy hiểm, như một khối u ác tính. Nhưng nó đã ở cạnh ta lâu đến mức chiếm lĩnh mọi thứ, khiến ta không còn nhớ gì khác nữa. Tôi đã chứng kiến nó đánh bại sách, báo giấy, truyền hình… và lấy đi sự chú ý của con người.
Những ví dụ như thế nằm trong số những ảo tưởng mà tôi cố gắng phơi bày, bằng ngòi bút nhiều phần châm biếm của mình. Hiện tại, tôi viết chuyên mục cho một số tờ báo lớn ở Việt Nam.
Những nguyên tắc cơ bản trong nghề báo ngày càng khó khăn để giữ vững. Bởi lẽ, chúng ta không thể có mặt ở khắp mọi nơi cùng một lúc, và mọi thứ dần phụ thuộc vào chiếc điện thoại. Trong khi đó, thế giới đang bị chi phối bởi AI cùng các thuật toán, nơi mà tài khoản mạng xã hội của tôi có thể bị hạn chế ngẫu nhiên, hay tài khoản của bạn bè bị xóa mất. Ratiocination (khả năng suy luận logic), một từ tôi học được từ Edgar Allan Poe, giúp tôi phân biệt rõ ràng đâu là điều logic và đâu không. Nó ảnh hưởng sâu sắc đến cách viết của tôi, đồng thời khơi dậy tư duy phản biện. Chúng ta cần phải học cách tự phân biệt sự thật vì rõ ràng nhiều nguồn tin tức toàn cầu có thể bị sai lệch, như Wikipedia chẳng hạn. Đặc biệt, mọi cuộc trò chuyện với AI đều mang thành kiến theo chủ sở hữu của chúng. Trong trường hợp này, tất cả thông tin của chúng ta đều là thứ cấp, rất ít trong đó là báo chí tại chỗ, những gì bạn có thể nhìn thấy bằng chính mắt mình.
Ngay từ thế kỷ 18, báo chí phương Tây đã hình thành khái niệm “watchdog journalist”, như một phần của báo chí điều tra, trong đó nhà báo có vai trò giám sát, phơi bày sự thật.
Con đường đến với sự thật vô cùng chông gai, ở mọi nền báo chí, không riêng gì tại Việt Nam. Nhưng tôi hiểu rằng, ít nhất, danh tiếng nhà báo phải được rèn bằng sắt, như cha tôi rèn móng ngựa, lửa và búa tạo hình kim loại nóng chảy trên chiếc đe. Nó phải vững chãi, mạnh mẽ và đáng tin cậy, như một con chó canh gác. Và bạn không bao giờ được phép rao bán danh tiếng của mình.
Giữ danh tiếng tức là không làm điều gì sai trái, không phản bội sự thật.
Khi nhớ lại những tháng ngày giữa cuộc chiến, tôi học được rằng: nhà báo không khác nhiều so với người lính canh trong chiến sự. Bạn phải cảnh giác với nguy hiểm, không sủa ầm lên chỉ vì một chiếc bóng đổ, nhưng khi có điều gì đó thật sự đe dọa cộng đồng, bạn phải chiến đấu.
Qua nhiều năm, tôi đã gặp những người như vậy, những lính canh lặng lẽ trong truyền thông, những tiếng nói nhỏ giữ vững hàng rào pháp lý và đạo đức, chống lại sự ồn ào và thao túng. Và tôi cũng đã thấy nhiều người không như vậy. Họ chọn sự an nhàn thay vì trung thực, chọn theo đuổi đám đông thay vì bảo vệ cánh cổng. Chó canh gác không chạy hùa theo số đông, nó bảo vệ cổng. Bài học trên chiến trường năm xưa được tôi soi vào công việc hiện tại của mình.
Tại những tòa soạn nơi tôi đang hợp tác, các đồng nghiệp những ngày này đang bàn luận sôi nổi về các vấn đề quan trọng, được nêu ra trong Luật Báo chí sửa đổi. Một số người hy vọng vào tương lai, sau lần sửa đổi này, các nhà báo, các tòa soạn sẽ được đảm bảo tốt hơn các quyền để hoạt động báo chí thực chất, nhằm thực hiện tốt vai trò của mình.
Tôi nghĩ điều này là tất yếu. Mạng xã hội đang lớn lên như một sinh vật khổng lồ, vừa hấp dẫn vừa nguy hiểm. Tin giả len lỏi trong từng ngóc ngách, giả danh sự thật, lợi dụng tốc độ và đánh vào cảm xúc. Trong cơn hỗn loạn đó, báo chí chính thống phải trở thành thứ ánh sáng trung thực soi vào thực tại, được kiểm chứng bằng tính kỷ luật và đạo đức nghề nghiệp.
Vai trò giám sát của nhà báo vì thế càng trở nên thiết yếu. Họ là những người gác cổng, lặng lẽ quan sát, phân tích thật – giả, bảo vệ công chúng khỏi cơn bão thông tin bị thao túng. Nhưng để người canh gác ấy không bị trói bằng sợi dây của sự sợ hãi hay áp lực vô hình, cần một hành lang pháp lý đủ rộng và đủ vững, một môi trường mà nhà báo có thể tự do theo đuổi sự thật, để không phải đánh đổi danh tiếng hay lương tâm của mình.
Admin
Nguồn: VnExpress
