Hành trình gia nhập Hiệp hội các Quốc gia Đông Nam Á (ASEAN) của Timor-Leste, một quốc gia non trẻ, bắt đầu từ năm 2002, khi nước này giành được độc lập từ Indonesia. Các nhà lãnh đạo Timor-Leste thời điểm đó đã xác định việc gia nhập ASEAN là một quyết định chiến lược quan trọng. Sau 14 năm nỗ lực kể từ khi nộp đơn vào năm 2011, ngày 26/10 đánh dấu một cột mốc lịch sử khi Timor-Leste chính thức trở thành thành viên thứ 11 của khối.
Timor-Leste, với diện tích khoảng 15.000 km2, nằm giữa biển Timor ở phía đông nam, eo biển Wetar ở phía bắc, eo biển Ombai ở phía tây bắc và khu vực Tây Timor của Indonesia ở phía tây nam. Quốc gia này có dân số khoảng 1,4 triệu người, với thủ đô là Dili, đồng thời là thành phố lớn nhất.
Là một trong những quốc gia trẻ nhất trên thế giới, Timor-Leste sở hữu nguồn tài nguyên thiên nhiên đáng kể, đặc biệt là trữ lượng dầu mỏ và khí đốt tự nhiên, đóng vai trò then chốt trong nền kinh tế. Mỏ dầu khí Greater Sunrise, nằm ở biển Timor giữa Timor-Leste và Australia, là một trong những mỏ lớn nhất trong khu vực.
Do lịch sử từng là thuộc địa của Bồ Đào Nha, tiếng Bồ Đào Nha là một trong hai ngôn ngữ chính thức của Timor-Leste, bên cạnh tiếng Tetum. Tiếng Bồ Đào Nha được sử dụng rộng rãi trong các hoạt động chính phủ, giáo dục, truyền thông và các nghi lễ.
Ngoài ra, Timor-Leste có truyền thống trồng cà phê lâu đời. Việc canh tác cà phê không chỉ là nguồn sinh kế quan trọng của nhiều nông dân và cộng đồng địa phương mà còn là một mặt hàng xuất khẩu chủ lực của quốc gia.
Tuy nhiên, hành trình gia nhập ASEAN của Timor-Leste không hề dễ dàng do quốc gia này vẫn còn đối mặt với nhiều thách thức kinh tế và xã hội. Để trở thành thành viên ASEAN, Timor-Leste phải đáp ứng đầy đủ các điều kiện và nghĩa vụ của khối, bao gồm ba trụ cột chính: chính trị – an ninh, kinh tế và văn hóa – xã hội. Mặc dù không có yêu cầu cụ thể về mức độ phát triển kinh tế, một số quốc gia thành viên trước đây đã bày tỏ lo ngại về khả năng đáp ứng các tiêu chuẩn của Timor-Leste.
Đến năm 2015, Timor-Leste đã hoàn thành ba điều kiện tiên quyết quan trọng: vị trí địa lý ở Đông Nam Á, sự công nhận từ tất cả các quốc gia thành viên ASEAN và việc thiết lập đại sứ quán tại tất cả các nước thành viên.
Tại Hội nghị Cấp cao ASEAN lần thứ 40 ở Campuchia năm 2022, các nhà lãnh đạo ASEAN đã thống nhất về nguyên tắc kết nạp Timor-Leste làm thành viên thứ 11 và trao quy chế quan sát viên cho quốc gia này.
Theo số liệu của Ngân hàng Thế giới, năm 2012, Timor-Leste có dân số 1,2 triệu người và GDP đạt 1,29 tỷ USD, chỉ bằng 15% so với nền kinh tế nhỏ nhất ASEAN lúc bấy giờ là Lào (GDP 9,2 tỷ USD). Điều này cho thấy những quan ngại về việc đẩy nhanh tiến trình gia nhập ASEAN của Timor-Leste vào thời điểm đó. Đến năm 2024, GDP ước tính của Timor-Leste đã tăng lên gần 1,9 tỷ USD.
Phát biểu tại Hội nghị Cấp cao ASEAN ở Kuala Lumpur, Thủ tướng Timor-Leste Kay Rala Xanana Gusmao nhấn mạnh rằng việc gia nhập ASEAN là một “dấu mốc lịch sử” và hiện thực hóa khát vọng hội nhập của đất nước.
Tổng thống Jose Ramos-Horta khẳng định Timor-Leste sẽ tiếp tục là “người bạn trung thành và vững chắc của ASEAN”, đồng thời cam kết đóng góp vào hòa bình, ổn định và tình hữu nghị trong khu vực. Ông cũng thừa nhận những điểm yếu có thể tồn tại, nhưng cam kết sẽ cải thiện và phát triển hơn nữa.
Đại sứ Tôn Thị Ngọc Hương, trưởng phái đoàn đại diện thường trực Việt Nam tại ASEAN, đánh giá cao quyết tâm của Timor-Leste trong việc hoàn thiện thủ tục pháp lý, nâng cao năng lực thể chế và chủ động tham gia các hoạt động của ASEAN, thể hiện sự sẵn sàng đảm nhận các nghĩa vụ của một thành viên chính thức.
Việc kết nạp Timor-Leste không chỉ mở rộng không gian địa chính trị và kinh tế của ASEAN mà còn thể hiện tinh thần đoàn kết và chia sẻ trong quá trình phát triển khu vực.
Beni Sukadis, điều phối viên cao cấp của Viện Nghiên cứu Quốc phòng và Chiến lược Indonesia, nhận định việc kết nạp Timor-Leste là một cột mốc quan trọng, thể hiện tính bao trùm và uy tín của ASEAN, đồng thời là minh chứng cho cam kết đoàn kết khu vực và tầm nhìn về một Cộng đồng Đông Nam Á thực sự.
Ông cho rằng, tư cách thành viên ASEAN sẽ mở ra cơ hội hội nhập kinh tế, nâng cao vị thế ngoại giao và tham gia sâu hơn vào các khuôn khổ hợp tác khu vực cho Timor-Leste.
Đối với ASEAN, việc kết nạp Timor-Leste củng cố tính chính danh và sức hấp dẫn của khối, đồng thời đòi hỏi những nỗ lực lớn hơn trong việc hỗ trợ “thành viên trẻ nhất” đáp ứng các tiêu chuẩn về thể chế và năng lực điều hành.
Từ góc độ chiến lược, việc có thêm “thành viên thứ 11” không chỉ mở rộng địa lý ASEAN về phía đông mà còn củng cố tinh thần hợp tác và chia sẻ, hướng tới một cộng đồng thực sự bao trùm, nơi các quốc gia cùng nhau xây dựng một tương lai chung.
Admin
Nguồn: VnExpress
