Trong khoảng thời gian từ ngày 22 đến 29 tháng 10, cụ thể đến 4 giờ sáng ngày 29, các tỉnh miền Trung đã hứng chịu lượng mưa lớn. Hà Tĩnh, Quảng Trị và Quảng Ngãi ghi nhận lượng mưa từ 200 đến 450 mm, trong khi Thừa Thiên Huế là khu vực chịu ảnh hưởng nặng nề nhất với lượng mưa từ 450 đến 900 mm. Đà Nẵng cũng không tránh khỏi tình trạng mưa lớn với lượng mưa đo được từ 300 đến 600 mm.
Đặc biệt, từ tối ngày 25 đến 7 giờ sáng ngày 29 tháng 10, mưa lớn dồn dập trút xuống, với đỉnh Bạch Mã (Huế) ghi nhận lượng mưa kỷ lục 3.393 mm, La Tó (Quảng Trị) 1.019 mm, Phước Thành (Đà Nẵng) 1.199 mm, và Trà Thanh (Quảng Ngãi) 1.457 mm.
Đỉnh Bạch Mã còn ghi nhận một kỷ lục đáng kinh ngạc khác: lượng mưa trong một ngày (từ 19h ngày 26 đến 19h ngày 27/10) lên tới 1.739 mm. Con số này gần bằng lượng mưa trung bình hàng năm trên toàn lãnh thổ Việt Nam, vốn dao động từ 1.400 đến 2.400 mm. Đây là lượng mưa ngày lớn nhất từng được ghi nhận tại Việt Nam và đứng thứ hai trên thế giới, chỉ sau kỷ lục 1.825 mm được ghi nhận tại một trạm quan trắc của Pháp ở Ấn Độ Dương vào tháng 1 năm 1966.
Tiến sĩ Trương Bá Kiên, Phó giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Khí tượng Khí hậu (Viện Khoa học Khí tượng Thủy văn và Biến đổi khí hậu), cho biết đợt mưa đặc biệt lớn vừa qua ở Trung Bộ, đặc biệt là khu vực Huế – Đà Nẵng và vùng núi Bạch Mã, là do sự hội tụ hiếm gặp của nhiều yếu tố thời tiết cực đoan cùng lúc, tạo thành một “cỗ máy mưa” hoạt động liên tục trong nhiều ngày.
Theo ông Kiên, nguyên nhân đầu tiên là do khối không khí lạnh từ lục địa Trung Quốc liên tục tràn xuống, đẩy gió mùa đông bắc thổi mạnh về Trung Bộ. Khi luồng gió lạnh này tới Huế – Đà Nẵng, nó gặp vùng biển ấm, hút thêm hơi nước và trở thành một khối không khí ẩm dày đặc. Khi gặp dãy núi Bạch Mã chắn ngang, khối khí này bị ép bốc lên cao, hơi ẩm ngưng tụ mạnh, gây ra mưa lớn kéo dài và khó dứt.
Cùng lúc đó, dải hội tụ nhiệt đới vắt ngang qua Trung Bộ. Trên dải này lại hình thành một vùng áp thấp hoạt động ngoài khơi, hút mạnh không khí vào tâm xoáy. Sự kết hợp này khiến hơi ẩm từ Biển Đông bị hút mạnh vào đất liền, liên tục bổ sung năng lượng cho các đám mây đối lưu, duy trì mưa suốt ngày đêm, đặc biệt là dọc dải ven biển Huế – Đà Nẵng.
Ngoài ra, trong các tầng khí quyển ở độ cao 1.500-3.000 m còn tồn tại nhiễu động mạnh trong đới gió đông, tạo ra một dải mây đối lưu dày đặc. Những nhiễu động này di chuyển chậm và lặp lại liên tục, khiến khu vực Huế – Bạch Mã bị dội mưa hết đợt này đến đợt khác, thay vì chỉ mưa một lần rồi tạnh.
Vị trí địa lý đặc biệt của Bạch Mã cũng đóng vai trò quan trọng trong việc tạo ra lượng mưa kỷ lục. Bạch Mã nằm ở phía nam TP Huế, ngay ranh giới với TP Đà Nẵng, là nhánh cuối của dãy Trường Sơn Nam vươn sát Biển Đông. Đỉnh cao nhất của Bạch Mã là 1.448 m, trong khi chân núi chỉ cách bờ biển khoảng 12-15 km, tạo nên độ dốc địa hình thuộc loại lớn nhất Việt Nam.
Dãy núi này chạy theo hướng tây bắc – đông nam, nhưng đoạn Bạch Mã lại có cấu trúc cong khum, mở ra về phía Biển Đông. Điều này khiến sườn núi hướng đông, đông nam và đông bắc hoàn toàn trùng với các hướng gió ẩm chính từ biển thổi vào trong mùa mưa.
Tiến sĩ Kiên giải thích rằng với địa hình cong lõm ra biển, Bạch Mã hoạt động như một cái phễu hứng ẩm tự nhiên. Khi gió ẩm từ biển thổi vào, các dãy núi thấp hơn ở phía trước như Lăng Cô, Hải Vân dẫn luồng khí ẩm hội tụ về Bạch Mã, khiến dòng khí bị dồn ép và thăng (di chuyển lên trên và bị nén lại).
Khi gặp sườn núi dốc của Bạch Mã, khối khí bị nâng cưỡng bức theo phương thẳng đứng, làm nhiệt độ giảm nhanh, hơi nước ngưng tụ tức thời thành mây dày đặc và gây ra mưa lớn, hiện tượng này được gọi là mưa địa hình. Độ dốc lớn khiến chuyển động nâng mạnh, tạo ra vùng đối lưu ẩm kéo dài hàng chục km theo sườn núi, mây giông hình thành liên tục cả ngày lẫn đêm.
Đặc biệt, phía tây của Bạch Mã là sườn chắn gió, nơi không khí sau khi mất ẩm bị hạ thấp và khô đi, tạo ra hiệu ứng phơn ở đồng bằng Quảng Trị, Quảng Nam. Như vậy, Bạch Mã là ranh giới khí hậu tự nhiên giữa hai vùng thời tiết trái ngược: một bên là tâm mưa cực đại, bên kia là vùng khô hạn phơn.
Trong mùa mưa từ tháng 9 đến tháng 12, Huế – Bạch Mã nằm ngay giữa dải hội tụ nhiệt đới, nơi gió đông bắc lạnh ẩm từ phía bắc và gió đông – đông nam nóng ẩm từ biển Nam Trung Bộ gặp nhau. Khi hai luồng gió này cùng bị địa hình ép dâng, quá trình ngưng kết hơi nước diễn ra mạnh mẽ, tạo nên các đợt mưa cực đoan kéo dài.
Sườn Bạch Mã, với hướng mở ra biển, trở thành điểm hội tụ gió ẩm cưỡng bức: không khí ẩm từ cả hai hướng đều bị ép dâng lên độ cao trên 1.000 m, khiến quá trình ngưng kết hơi nước diễn ra mạnh mẽ, tạo nên các đợt mưa cực đoan.
Tiến sĩ Kiên nhấn mạnh: “Nếu xuất hiện thêm bão hoặc áp thấp nhiệt đới ngoài khơi, hoàn lưu gió từ phía đông – đông nam bị khuếch đại bởi địa hình Bạch Mã, tạo nên những trận mưa kỷ lục cả về cường độ lẫn tổng lượng”.
Admin
Nguồn: VnExpress
