Ngày 30/10, Tổng thống Donald Trump gây chú ý khi tuyên bố đã chỉ thị Bộ Quốc phòng Mỹ khẩn trương tái khởi động chương trình thử nghiệm vũ khí hạt nhân. Ông lý giải quyết định này dựa trên nguyên tắc “có đi có lại”, viện dẫn việc các quốc gia khác cũng đang tiến hành các hoạt động tương tự. Theo ông Trump, Nga hiện đứng thứ hai về năng lực hạt nhân, còn Trung Quốc dù ở vị trí thứ ba nhưng sẽ nhanh chóng bắt kịp trong vòng 5 năm tới.
Tuy Tổng thống Trump không tiết lộ địa điểm và phương thức thử nghiệm, giới chuyên gia đã lên tiếng cảnh báo rằng động thái này có thể châm ngòi cho một cuộc chạy đua vũ trang mới trên phạm vi toàn cầu.
Mỹ là quốc gia tiên phong trong kỷ nguyên hạt nhân, bắt đầu bằng vụ thử bom nguyên tử có sức công phá 20 kiloton tại bang New Mexico vào tháng 7/1945. Chỉ một tháng sau, quân đội Mỹ đã thả hai quả bom xuống các thành phố Hiroshima và Nagasaki của Nhật Bản, gây ra những hậu quả thảm khốc.
Bốn năm sau, Liên Xô tiến hành vụ thử bom nguyên tử đầu tiên, chính thức bước vào cuộc đua vũ trang hạt nhân. Từ năm 1945 đến khi Hiệp ước Cấm thử Hạt nhân Toàn diện (CTBT) được ký kết năm 1996, thế giới đã chứng kiến hơn 2.000 vụ thử hạt nhân, trong đó Mỹ thực hiện 1.032 vụ và Liên Xô là 715 vụ. Anh và Trung Quốc đều tiến hành 45 cuộc thử nghiệm, còn Pháp là 210.
Sau khi CTBT có hiệu lực, chỉ có 10 vụ thử hạt nhân được ghi nhận, bao gồm 6 vụ do Triều Tiên thực hiện và mỗi nước Pakistan, Ấn Độ tiến hành 2 vụ.
Lần gần nhất Mỹ thử vũ khí hạt nhân là vào năm 1992. Trung Quốc và Pháp cũng đã đình chỉ các hoạt động thử nghiệm từ năm 1996. Liên Xô thực hiện vụ thử vũ khí nguyên tử cuối cùng vào tháng 10/1990, và Nga chưa từng tiến hành bất kỳ vụ thử nào kể từ khi Liên Xô tan rã.
Hiện tại, không có bằng chứng nào cho thấy các cường quốc hạt nhân đang bí mật tiến hành thử nghiệm hạt nhân.
Trong những năm gần đây, Mỹ và Nga thường xuyên thử nghiệm các vũ khí thuộc “bộ ba răn đe hạt nhân”, nhưng các cuộc thử nghiệm này không sử dụng đầu đạn thật mà chỉ mang thiết bị mô phỏng. Mục đích chính là kiểm tra khả năng sẵn sàng chiến đấu và độ tin cậy của các phương tiện mang phóng.
Điện Kremlin khẳng định các hoạt động này không phải là thử nghiệm vũ khí hạt nhân mà chỉ nhằm phát triển hệ thống phòng thủ.
Theo Reuters, các quốc gia ngừng thử hạt nhân do lo ngại về những tác động tiêu cực đến môi trường và sức khỏe con người, như đã từng xảy ra sau các cuộc thử nghiệm của phương Tây ở Thái Bình Dương và của Liên Xô tại Kazakhstan hay Bắc Cực. Việc hạn chế thử nghiệm vũ khí nguyên tử cũng góp phần giảm căng thẳng giữa Mỹ và Nga.
CTBT cấm mọi vụ nổ hạt nhân, bất kể mục đích dân sự hay quân sự. Nga đã ký và phê chuẩn hiệp ước này, trong khi Mỹ mới chỉ ký nhưng chưa phê chuẩn. Năm 2023, Tổng thống Vladimir Putin thông qua đạo luật hủy bỏ phê chuẩn CTBT, nhằm duy trì vị thế pháp lý tương đương với Washington.
Một số ý kiến cho rằng năng lực răn đe của Mỹ đã suy giảm do lâu ngày không tiến hành thử nghiệm hạt nhân. Tuy nhiên, nhà bình luận Tom Nichols của tờ Atlantic không đồng tình với quan điểm này, cho rằng các cường quốc hạt nhân đều có phương pháp để kiểm tra mọi thành phần trong kho vũ khí của mình.
Giới quan sát lo ngại rằng quyết định của Mỹ có thể phá vỡ các chuẩn mực toàn cầu về không phổ biến vũ khí hạt nhân, đồng thời mở ra một kỷ nguyên mới về chính sách đối đầu.
Daryl Kimball, giám đốc điều hành Hiệp hội Kiểm soát Vũ khí, nhận định rằng Tổng thống Trump đang đối mặt với nguy cơ gây ra làn sóng phản đối từ dư luận trong nước, làm rạn nứt quan hệ với các đồng minh và thúc đẩy các đối thủ tiến hành thử hạt nhân theo.
Chuyên gia Jennifer Kavanagh từ Viện nghiên cứu Ưu tiên Quốc phòng cho rằng quyết định của ông Trump là “nguy hiểm” và có thể mang lại lợi ích cho Trung Quốc, tạo cớ để nước này nối lại thử nghiệm và đẩy nhanh tốc độ hiện đại hóa kho vũ khí chiến lược. Bà cảnh báo rằng quyết định này có thể gây mất ổn định toàn cầu và làm tăng nguy cơ xảy ra một cuộc chạy đua vũ trang mới, trong đó xung đột có thể bùng phát do những tính toán sai lầm.
Tổng thống Putin đã nhiều lần cảnh báo rằng Nga sẽ đáp trả tương xứng nếu Mỹ nối lại thử nghiệm vũ khí nguyên tử. Phát ngôn viên Điện Kremlin Dmitry Peskov cũng khẳng định rằng Nga sẽ làm tương tự nếu Washington đi trước một bước.
Tuy nhiên, giới chuyên gia cũng bày tỏ sự hoài nghi về tuyên bố của ông Trump. Tom Nichols lưu ý rằng các nhà lãnh đạo Mỹ thường xuyên thay đổi ý định và việc thử hạt nhân không phải là một công việc đơn giản, mà đòi hỏi quá trình chuẩn bị kỹ lưỡng, đặc biệt là về cơ sở hạ tầng. Theo Daryl Kimball, sẽ mất ít nhất 36 tháng để tái khởi động các vụ nổ hạt nhân có kiểm soát dưới lòng đất tại bãi thử ở Nevada.
Admin
Nguồn: VnExpress
