Tháng 10/2025, Việt Nam hứng chịu những đợt mưa lịch sử, gây ra lũ lụt nghiêm trọng và thiệt hại nặng nề về người và tài sản. Các chuyên gia khí tượng nhận định, nguyên nhân chính đến từ sự kết hợp bất lợi của nhiều yếu tố thời tiết quy mô lớn, trong bối cảnh biến đổi khí hậu ngày càng rõ rệt.
Cơn bão Matmo, sau khi đổ bộ vào tỉnh Quảng Tây (Trung Quốc) ngày 6/10 với sức gió cấp 8, giật cấp 10, đã suy yếu thành vùng áp thấp khi tiến vào Lạng Sơn. Vùng áp thấp này gây ra đợt mưa lớn diện rộng ở miền Bắc, đặc biệt tại Lạng Sơn, Bắc Ninh và Cao Bằng, với lượng mưa phổ biến từ 150-250 mm, có nơi vượt quá 300 mm. Thái Nguyên là một trong những địa phương chịu ảnh hưởng nặng nề nhất, với lượng mưa đo được từ 250-350 mm, thậm chí có nơi trên 450 mm.
Đợt mưa này đã phá vỡ hàng loạt kỷ lục. Cục Khí tượng Thủy văn ghi nhận tới 12 kỷ lục mưa mới thiết lập chỉ trong ngày 7/10, trong đó Thái Nguyên là nơi có nhiều kỷ lục nhất. Tại trạm Bắc Kạn, lượng mưa 24 giờ đạt 201 mm, gần gấp đôi kỷ lục cũ 106 mm năm 1964. Trung tâm Thái Nguyên ghi nhận lượng mưa cao nhất đợt, lên tới 491 mm, gần gấp 2,5 lần kỷ lục năm 1978.
Cao Bằng cũng xác lập hai kỷ lục mới: trạm Nguyên Bình đo được 207 mm mưa, cao hơn khoảng 33 mm so với năm 2000; trạm Cao Bằng ghi nhận 122 mm, vượt kỷ lục năm 1978 hơn 40 mm. Tương tự, Lạng Sơn chứng kiến lượng mưa kỷ lục tại Bắc Sơn (179 mm, cao hơn gần 80 mm so với năm 1987) và Hữu Lũng (149 mm, cao hơn khoảng 39 mm so với năm 1990). Tại Bắc Ninh, các huyện vùng núi Bắc Giang cũ chịu ảnh hưởng nặng nề, với trạm Hiệp Hòa ghi nhận 246 mm (vượt năm 1987 khoảng 41 mm) và trạm Bắc Giang đạt tới 365 mm, gấp ba lần kỷ lục năm 1987.
Không chỉ mưa ngày, tổng lượng mưa trong tháng 10 cũng lập 14 kỷ lục mới, chủ yếu ở các tỉnh phía Bắc. Trạm Thái Nguyên ghi nhận tổng lượng mưa 573 mm, cao hơn 363 mm so với năm 1964; trạm Bắc Giang (Bắc Ninh) đạt 566 mm, vượt 274 mm so với năm 1981; và Đình Lập (Lạng Sơn) là 441 mm, cao hơn khoảng 180 mm so với năm 2011.
Mưa lớn đã gây ra lũ quét và ngập lụt nghiêm trọng trên các sông Cầu, Thương, Cà Lồ, Trung, khiến mực nước tại 9 trạm vượt mức lũ lịch sử. Đỉnh lũ trên sông Cầu tại Gia Bảy vượt 1,09 m so với năm 2024, tại Lương Phúc vượt 0,13 m, và tại Phúc Lộc vượt 0,58 m. Tương tự, lũ trên sông Thương tại Cầu Sơn vượt 0,76 m so với lịch sử, tại Phủ Lạng Thương vượt 0,08 m so với lũ năm 1986; sông Trung tại Hữu Lũng vượt 1,77 m so với lũ năm 1986; và sông Cà Lồ tại Mạnh Tân vượt 0,41 m so với lũ năm 2024.
Hậu quả của lũ lụt vượt lịch sử này vô cùng nặng nề: 18 người thiệt mạng, hơn 239.000 ngôi nhà bị ngập, 33.600 ha hoa màu và lúa bị mất trắng, gần 1.500 ha cây ăn quả và 970 ha cây lâu năm bị hư hại, cùng với đó là 254 ha cây lâm nghiệp và hàng chục nghìn gia súc, hàng triệu gia cầm bị chết hoặc cuốn trôi. Tổng thiệt hại kinh tế ước tính lên tới hơn 17.000 tỷ đồng.
Không dừng lại ở miền Bắc, hoàn lưu sau bão Fengshen kết hợp với không khí lạnh, đới gió đông và địa hình chắn gió đã gây ra đợt mưa lớn diện rộng ở Trung Trung Bộ. Trạm Nam Đông (TP Huế) ghi nhận lượng mưa kỷ lục 968 mm vào ngày 27/10, cao hơn khoảng 260 mm so với năm 2007. Đỉnh Bạch Mã thậm chí còn ghi nhận lượng mưa một ngày (từ 19h ngày 26 đến 19h ngày 27/10) lên tới 1.739 mm, gần bằng lượng mưa trung bình năm trên cả nước. Đây là lượng mưa ngày lớn nhất từng được ghi nhận ở Việt Nam và lớn thứ hai trên thế giới, chỉ sau kỷ lục 1.825 mm tại một trạm quan trắc của Pháp ở Ấn Độ Dương vào tháng 1/1966.
Mưa lớn đã gây ra lũ lụt nghiêm trọng, phá vỡ 5 kỷ lục lũ trên các sông Vu Gia, Thu Bồn và Bồ tại Huế và Đà Nẵng. Hậu quả là 32 người chết, 4 người mất tích và 43 người bị thương. Hàng chục nghìn ngôi nhà bị ngập hoặc hư hỏng, và hàng trăm điểm sạt lở trên các tuyến đường giao thông khiến nhiều khu vực bị cô lập.
Tiến sĩ Trương Bá Kiên, Phó giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Khí tượng Khí hậu, nhận định rằng lượng mưa vượt xa trung bình nhiều năm trong tháng 10/2025 là do sự kết hợp bất lợi của nhiều hình thái thời tiết quy mô lớn, bao gồm ENSO (hiện tượng El Nino/La Nina), gió mùa và biến đổi khí hậu. Ông giải thích rằng năm 2025, ENSO ở trạng thái trung tính nghiêng về pha lạnh, thường đi kèm với tần suất và cường độ bão cao hơn trên khu vực tây bắc Thái Bình Dương và Biển Đông. Sự kết hợp của các áp thấp nhiệt đới và bão liên tiếp đi vào Biển Đông với không khí lạnh tăng cường sớm và mạnh, cùng với dải hội tụ nhiệt đới hoạt động liên tục, đã gây ra mưa rất lớn và kéo dài trên diện rộng.
Thêm vào đó, các sóng nhiệt đới xích đạo hoạt động mạnh hơn trung bình đã duy trì vùng đối lưu sâu, làm tăng thêm lượng mưa cực đoan. Trong bối cảnh biến đổi khí hậu, không chỉ lượng hơi ẩm trong khí quyển tăng lên, khiến mưa cực đoan mạnh hơn và tập trung hơn, mà cả hệ thống hoàn lưu khí quyển đại dương quy mô lớn cũng đang biến đổi.
TS. Kiên cũng chỉ ra rằng áp cao cận nhiệt đới tây Thái Bình Dương có xu hướng dịch dần về phía tây và mở rộng phạm vi hoạt động, làm thay đổi đường đi và tốc độ di chuyển của bão. Đồng thời, gió mùa đông bắc và các dao động nội mùa có xu hướng hoạt động mạnh hơn và biến thiên thất thường hơn.
Tháng 10/2025 là một minh chứng rõ ràng cho xu thế gia tăng các hiện tượng thời tiết cực đoan do sự kết hợp và cộng hưởng của nhiều yếu tố bất lợi. Thực tế này đặt ra yêu cầu cấp thiết về việc nâng cao năng lực dự báo, cảnh báo sớm và quản lý rủi ro khí hậu một cách tích hợp trong thời gian tới.
Admin
Nguồn: VnExpress
