Việt Nam đang đối mặt với tốc độ già hóa dân số nhanh chóng, đặt ra những thách thức lớn cho hệ thống an sinh xã hội và chăm sóc người cao tuổi. Trong khi các quốc gia phát triển như Nhật Bản và Đức mất nhiều thập kỷ để tỷ lệ người cao tuổi tăng từ 7% lên 14%, Việt Nam chỉ mất khoảng 13 năm. Năm 2024, Việt Nam có 14,2 triệu người trên 60 tuổi, chiếm 14% dân số, và dự kiến sẽ chính thức bước vào giai đoạn dân số già từ năm 2036.
Đáng chú ý, tỷ lệ sinh giảm mạnh đang đẩy nhanh quá trình này. Tỷ suất sinh trung bình trên cả nước hiện chỉ đạt 1,67 con/phụ nữ, trong đó TP.HCM ghi nhận con số thấp hơn, 1,39, gần tương đương với Đức (1,35) và Nhật Bản (1,2).
Ông Christopher Gnadt, giảng viên lão khoa tại Đại học Vechta (Đức), nhận định Việt Nam đang đối diện với nguy cơ “già trước khi giàu”, tạo áp lực lớn lên hệ thống an sinh, chăm sóc sức khỏe và nguồn nhân lực.
Sự thay đổi trong cấu trúc gia đình Việt Nam do quá trình hiện đại hóa cũng là một yếu tố đáng lưu ý. Gia đình hạt nhân ngày càng phổ biến, các thế hệ sống xa cách, làm suy yếu truyền thống “con chăm sóc cha mẹ”. Nhiều người rơi vào tình thế khó khăn khi vừa phải chăm sóc cha mẹ già, vừa lo toan cho tương lai của con cái, buộc phải tìm đến các giải pháp thay thế như thuê người giúp việc hoặc gửi cha mẹ vào các trung tâm chăm sóc.
Tại các đô thị lớn, tình trạng “thẳng đứng hóa” với người cao tuổi sống trong các căn hộ chung cư chật hẹp, thiếu sự kết nối cộng đồng, đang khiến họ cảm thấy cô đơn và bị bỏ lại phía sau. Theo ông Gnadt, “cuộc khủng hoảng chăm sóc” đang trở nên ngày càng rõ nét.
Ông Takanori Hisaoka, giám đốc điều hành Tổ chức Phúc lợi Xã hội Kiramekikai (Nhật Bản), trong quá trình hợp tác chuyển giao công nghệ và đào tạo nhân lực cho các viện dưỡng lão ở Hà Nội, đã chỉ ra hai thách thức chính của quá trình già hóa dân số tại Việt Nam: “già trước khi giàu” và sự suy giảm sợi dây liên kết chăm sóc giữa các thế hệ. Ông nhấn mạnh rằng Việt Nam đang đi trên con đường mà Nhật Bản đã từng trải qua, nhưng với tốc độ nhanh hơn và nguồn lực hạn chế hơn.
Hệ quả của tình trạng này là mạng lưới dịch vụ dưỡng lão còn hạn chế, sự phối hợp giữa y tế và chăm sóc dài hạn chưa chặt chẽ, và các dịch vụ chuyên biệt như chăm sóc người sa sút trí tuệ gần như bị bỏ ngỏ. Tình hình càng trở nên nghiêm trọng hơn do sự chênh lệch về khả năng tiếp cận dịch vụ giữa thành thị và nông thôn, cũng như sự khác biệt về mức thu nhập, trong khi nguồn nhân lực chăm sóc vừa thiếu lại vừa chưa được đào tạo bài bản.
Tuy nhiên, cả hai chuyên gia đều nhận thấy những điểm sáng trong văn hóa Việt Nam. Ông Gnadt cho rằng Việt Nam vẫn giữ được sự gắn kết cộng đồng, tình làng nghĩa xóm và mối quan hệ chăm sóc tự nhiên giữa các thế hệ mà nhiều nước phát triển đã đánh mất. Nếu biết khai thác đúng cách, Việt Nam hoàn toàn có thể xây dựng một hệ thống chăm sóc hiệu quả, tiết kiệm và đầy tính nhân văn.
Từ kinh nghiệm của Đức, mô hình “lão hóa tại chỗ” cho phép người cao tuổi sống tại nhà lâu nhất có thể. Khoảng 80% người cao tuổi ở Đức được chăm sóc tại nhà bởi các điều dưỡng chuyên nghiệp. Ông Gnadt khuyến nghị Việt Nam nên hành động song song, vừa duy trì chăm sóc gia đình, vừa chuyên nghiệp hóa các dịch vụ hỗ trợ tại nhà, điều dưỡng cộng đồng và bảo hiểm. Các đô thị cũng cần cải thiện hạ tầng để trở nên thân thiện hơn với người cao tuổi.
Rút kinh nghiệm từ việc Đức đang phải nhập khẩu lao động, Việt Nam cần đầu tư đào tạo nhân viên chăm sóc càng sớm càng tốt để chủ động đối phó với tình trạng già hóa dân số.
Ông Takanori Hisaoka cũng cho rằng truyền thống đạo hiếu và tình thân của người Việt là “chìa khóa vàng”. Ông gợi ý ba mô hình từ Nhật Bản mà Việt Nam có thể tham khảo: chăm sóc cộng đồng đa chức năng quy mô nhỏ, kết hợp dịch vụ ban ngày, lưu trú ngắn hạn và chăm sóc tại nhà ngay trong khu dân cư; mô hình “nhà nhóm”, dạng chăm sóc tập thể quy mô nhỏ, thiết kế như một gia đình, đặc biệt hiệu quả cho người sa sút trí tuệ; và mô hình sống độc lập có hỗ trợ dành cho người cao tuổi có điều kiện kinh tế, sống trong các căn hộ riêng nhưng được giám sát y tế, dinh dưỡng và chăm sóc 24/7.
Ông Christopher Gnadt nhấn mạnh rằng giải pháp cho Việt Nam cần một chiến lược kép: đầu tư đa dạng các cơ sở chăm sóc trong ngắn hạn, và tiếp tục củng cố hệ thống hỗ trợ gia đình, khuyến khích mỗi cặp vợ chồng sinh đủ hai con trong dài hạn.
“Chăm sóc người cao tuổi là phép thử năng lực quản trị xã hội”, ông Gnadt kết luận. Nếu Việt Nam đầu tư sớm vào hạ tầng, đào tạo và hỗ trợ gia đình, quá trình già hóa có thể trở thành cơ hội để nâng cao chất lượng sống và phát triển kinh tế, thay vì trở thành một gánh nặng.
Admin
Nguồn: VnExpress
