Bước vào một hành lang dài hun hút, nhiều người cảm thấy tim đập nhanh hơn, một hiện tượng không phải do mê tín mà có thể được giải thích bằng khoa học. Các nhà khoa học cho rằng kiến trúc, thông qua các yếu tố như tường, ánh sáng và âm thanh, có thể “đánh lừa” bộ não, biến những nơi quen thuộc thành những không gian kỳ lạ và đáng sợ.
**Cách bộ não “đọc vị” không gian**
Lisa Giocomo, giáo sư sinh học thần kinh tại Đại học Stanford, giải thích rằng khi bước vào một không gian mới, bộ não ngay lập tức bắt đầu xây dựng một “bản đồ” trong đầu. Bản đồ này bao gồm thông tin về cấu trúc, bố cục không gian, đặc biệt là các bức tường, góc khuất và các điểm mốc quan trọng để định hướng.
Sau khi bản đồ được tạo ra, bộ não sẽ gán ý nghĩa cho nó dựa trên ký ức và kinh nghiệm. Ví dụ, khi nhìn thấy một nhà hàng, bộ não sẽ tự động liên tưởng đến việc ăn uống. Sự kỳ vọng về những gì sắp xảy ra giúp chúng ta cảm thấy an toàn. Tuy nhiên, khi không gian đi ngược lại với kỳ vọng, cảm giác bất an sẽ xuất hiện.
**Sự đổ nát khơi gợi nỗi lo lắng**
Beth Tauke, phó giáo sư kiến trúc tại Đại học Buffalo, cho biết bộ não con người vốn nhạy cảm với những dấu hiệu của sự đổ nát. Trong các khách sạn, biệt thự hoặc hội trường bỏ hoang, những dấu hiệu như mùi ẩm mốc, bụi bặm đều báo hiệu sự phân hủy và cho thấy nơi đó không còn phù hợp để sinh sống.
“Một tòa nhà tráng lệ biến thành đống đổ nát khơi gợi cảm giác hoang tàn và chết chóc, khiến chúng ta tự hỏi ai đã từng sống ở đó và điều gì đã xảy ra,” Tauke giải thích. Môi trường này kích thích mạng lưới chế độ mặc định của bộ não, hệ thống được sử dụng để tưởng tượng và ghi nhớ, gán cho không gian đó một ý nghĩa ám ảnh.
**Mất phương hướng đánh lừa tâm trí**
Nhiều địa điểm được cho là “ma ám” thiếu những điểm mốc mà bộ não sử dụng để định hướng. Ví dụ, trong một hành lang giống như mê cung, mọi ngã rẽ đều trông giống nhau. Những hành lang dài với các bức tường, cửa và tranh lặp đi lặp lại khiến chúng ta không chắc mình đang ở đâu. Theo Tauke, nếu không có điểm mốc hoặc điểm kết thúc rõ ràng, bộ não sẽ gặp khó khăn trong việc xác định vị trí, tạo ra cảm giác mất phương hướng và phát tín hiệu rằng nơi đó không an toàn. Sự lặp lại cũng làm tăng thêm sự bất an, bởi vì môi trường trở nên quá dễ đoán, tạo cảm giác không chân thực.
**Lỗi dự đoán ảnh hưởng đến nhận thức**
Hệ thống lập bản đồ không gian của bộ não phụ thuộc vào sự ổn định. Những cầu thang lớn đổ nát chìm trong bóng tối có thể làm tăng thêm tình trạng mất phương hướng, kích hoạt hệ thống phát hiện mối đe dọa của bộ não. Khi đối diện với ánh sáng mờ hoặc bóng tối, vỏ não thị giác tiếp nhận thông tin không đầy đủ về chiều sâu, độ tương phản và độ sắc nét, tạo ra những “lỗi dự đoán” gây ra cảm giác bất an.
**Bản năng cổ xưa**
Bản năng sinh tồn nguyên thủy nhất của con người là phát hiện nguy hiểm và tìm kiếm nơi an toàn. Những địa điểm “ma ám” khai thác cả hai xu hướng này. Ví dụ, một căn phòng lớn bất thường có thể gây ra cảm giác bồn chồn khó chịu vì bộ não khó xác định quy mô và các mối đe dọa tiềm ẩn. Tương tự, tiếng vọng đến từ nhiều hướng khiến hệ thống giác quan bị quá tải, khiến chúng ta luôn trong trạng thái cảnh giác.
Không gian hẹp cũng tạo ra một loại áp lực khác. Sina Esteky, trợ lý giáo sư kiêm nhà khoa học hành vi và nhà nghiên cứu thiết kế tại Đại học Miami, giải thích rằng trong một môi trường chật chội, các lựa chọn về hướng đi hoặc đường thoát hiểm bị hạn chế, kích hoạt phản ứng căng thẳng ngay cả khi không có nguy hiểm thực sự. Điều tương tự cũng đúng với những căn phòng không có cửa sổ. Việc không thể nhìn ra ngoài khiến chúng ta mất đi các manh mối về không gian và thời gian, bao gồm ánh sáng và thời tiết, dẫn đến cảm giác bị cô lập với thế giới bên ngoài, làm tăng cảm giác bị vây hãm, hội chứng sợ không gian hẹp hoặc lo lắng.
Admin
Nguồn: VnExpress
