Trong xã hội hiện đại, sự phụ thuộc vào điện thoại thông minh và Internet đã trở thành một vấn đề đáng báo động, đặc biệt đối với giới trẻ. Nhiều người đang cảm thấy kiệt sức và mất phương hướng vì cuộc sống bị chi phối hoàn toàn bởi công nghệ.
Hồng Nhung, một nhân viên truyền thông 26 tuổi tại Hà Nội, chia sẻ: “Mọi thứ bắt đầu từ ngày tôi nhận ra cuộc sống của mình phụ thuộc hoàn toàn vào chiếc điện thoại và Internet, điều đó khiến tôi cảm thấy kiệt sức”. Do tính chất công việc, Nhung luôn phải cập nhật xu hướng và trả lời tin nhắn liên tục, bất kể ngày đêm. Ngay cả việc đọc sách và ghi chép, cô cũng thực hiện trên máy tính bảng. Bên cạnh công việc, Nhung còn có thói quen lướt các ứng dụng giải trí hàng giờ liền, dẫn đến mất ngủ và giảm khả năng tập trung. Mạng xã hội với vô vàn thông tin tiêu cực và tin giả cũng khiến cô mệt mỏi.
Nhung đã cố gắng thực hiện kế hoạch “cách ly” công nghệ bằng cách cất điện thoại, chỉ dùng đồng hồ thông minh để nhận thông báo, đồng thời tập trung vào làm việc nhà và tập thể dục. Tuy nhiên, mọi nỗ lực đều thất bại. “Tôi cảm thấy cáu kỉnh, bứt rứt và tâm trí không yên khi thấy bàn tay mình trống trải”, Nhung kể lại. Cuối cùng, cô quyết định đăng ký một khóa tu một tuần trên núi để tìm lại sự cân bằng. Sau hai ngày đầu đầy khó khăn, Nhung dần tìm lại được cảm giác kết nối thực tế thông qua giao lưu và trò chuyện trực tiếp với mọi người.
Tương tự như Nhung, Kim Ngân, 20 tuổi, cũng thừa nhận mình “không thể rời chiếc điện thoại quá 5 phút, trừ lúc ngủ”. Cuộc sống của Ngân xoay quanh mạng xã hội, game và các ứng dụng hẹn hò. Sự xuất hiện của trí tuệ nhân tạo (AI) càng khiến cô lún sâu vào sự lệ thuộc công nghệ. Ngân sử dụng ChatGPT cho mọi việc, từ tư vấn bài tập đến lên kế hoạch ngày và thậm chí coi nó như một người bạn tâm giao. “Từ ngày có AI, tôi thấy mình không cần phải tự suy nghĩ”, Ngân chia sẻ. Cô cũng lo sợ rằng mình sẽ trở thành một “xác sống” nếu cứ tiếp tục sống phụ thuộc vào công nghệ.
Động lực để Ngân thay đổi chỉ đến khi cô nhận ra mình đã đánh mất kết nối với gia đình. Gần một năm, cô không còn thói quen chia sẻ hay hỏi ý kiến bố mẹ. “Một tuần tôi mới gọi điện về nhà một lần”, Ngân day dứt.
Nỗ lực của Nhung và Ngân là một phần của xu hướng “Digital Detox” (thanh lọc kỹ thuật số) đang ngày càng phổ biến trong giới trẻ. Theo Tiến sĩ Nguyễn Phương Chi, chuyên gia giáo dục tại Đại học Arizona (Mỹ), Digital Detox là khoảng thời gian chủ động ngừng sử dụng mạng xã hội, điện thoại và email để thoát khỏi đời sống ảo. Xu hướng này xuất hiện khi nhiều người trẻ cảm thấy mệt mỏi vì bị cuốn theo công nghệ và tìm đến các khóa tu, khóa thiền hoặc các hoạt động workshop không sử dụng điện thoại.
Một khảo sát của Ernst Young Việt Nam vào đầu năm 2025 cũng cho thấy khoảng 10-15% Gen Z ở các đô thị có xu hướng sử dụng “điện thoại cục gạch” (dumb phone) để giảm sự phụ thuộc vào smartphone.
Nhà tâm lý học Yalda Uhls, Giám đốc sáng lập Trung tâm Học giả và Người kể chuyện thuộc Đại học California Los Angeles, nhận định rằng người trẻ hiểu rõ sự lệ thuộc vào smartphone và đang cố gắng giảm bớt nó. Mặc dù dành nhiều thời gian cho mạng xã hội, họ nhận ra rằng nó không mang lại sự kết nối sâu sắc. Một số người thậm chí còn ủng hộ phong trào “kiêng ứng dụng” (appstinence).
Tiến sĩ, bác sĩ Trần Thị Hồng Thu, Trưởng Văn phòng Tư vấn và Trị liệu Tâm lý Hồng Thu (Hà Nội), cho rằng việc người trẻ chủ động “cai nghiện” công nghệ là một tín hiệu tích cực. Bà nhấn mạnh rằng Internet không xấu, nhưng việc sử dụng sai cách có thể phá hủy sự tập trung, trí nhớ và cảm xúc. Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) cũng đã công nhận “rối loạn nghiện Internet” là một vấn đề sức khỏe tâm thần.
“Các nghiên cứu tại Mỹ và Hàn Quốc cho thấy nghiện Internet có thể làm teo chất xám ở vùng kiểm soát xung động, tương tự như người nghiện cờ bạc”, bác sĩ Thu cho biết. Tại Nhật Bản, hơn 1,5 triệu người trẻ rơi vào tình trạng “hikikomori” (sống ẩn dật) do lệ thuộc vào thế giới mạng. Các phòng khám trị liệu kỹ thuật số tại Mỹ, Hàn Quốc và cả Việt Nam đang quá tải bởi bệnh nhân mất ngủ, rối loạn lo âu và trầm cảm sau nhiều năm “sống online”.
Bác sĩ Thu cũng lưu ý rằng nhiều người không thừa nhận mình nghiện Internet, nhưng nếu cảm thấy bồn chồn, trống rỗng khi không kiểm tra tin nhắn, đó là một hình thức lệ thuộc tinh thần. Bà giải thích rằng người trẻ có nhu cầu được công nhận và tìm kiếm cảm xúc tích cực nhanh chóng, dẫn đến việc “nghiện” cảm giác được “like” và bình luận. “Cảm giác hụt hẫng khi rời màn hình kích hoạt hệ thống tưởng thưởng của não bộ, tạo ra một chu kỳ nghiện tương tự như nghiện ma túy”, bà giải thích.
Thạc sĩ Lê Anh Tú, giảng viên trường Đại học Kinh tế – Tài chính TP HCM (UEF), cho biết các nền tảng số kinh doanh dựa trên “nền kinh tế của sự chú ý” (Attention Economy). Để tối đa hóa thời gian xem, thuật toán ưu tiên nội dung ngắn, giật gân, tạo nên hiện tượng “nội dung ăn liền” (fast food content). Trong môi trường này, nội dung thường kém chất lượng, chỉ cần kích thích cảm xúc mạnh để thu hút lượt xem sẽ được ưu tiên.
Ông Đinh Ngọc Sơn, nguyên Phó trưởng khoa Phát thanh – Truyền hình, Học viện Báo chí và Tuyên truyền, lo ngại rằng việc lạm dụng AI sẽ khiến người trẻ mất dần năng lực phản biện, tư duy độc lập và khả năng cảm thụ thật. Ông nhấn mạnh rằng AI nên được nhìn nhận như một công cụ hỗ trợ, không phải là “chiếc nạng tinh thần”.
Bác sĩ Thu khuyến nghị người trẻ nên giới hạn thời gian sử dụng Internet, tắt thông báo không cần thiết và dành ít nhất một giờ mỗi ngày cho các hoạt động không liên quan đến màn hình. Bà cũng nhấn mạnh rằng nghiện Internet là một vấn đề sức khỏe tâm thần cần được điều trị nghiêm túc và khuyến khích mọi người tìm đến chuyên gia nếu cảm thấy mất kiểm soát.
Sau khóa tu, Hồng Nhung đã duy trì quy tắc tắt thông báo ngoài giờ hành chính và xóa các ứng dụng giải trí “vô bổ”. “Sự bứt rứt vẫn còn, nhưng khi tôi giao tiếp với con người thật nhiều hơn, cảm giác trống vắng cũng giảm đi”, cô chia sẻ. Về phía Kim Ngân, cô bắt đầu tập đọc sách và dự định mua một chiếc “điện thoại không thông minh”. “Tôi đọc hết một cuốn sách chỉ trong một ngày, cuốn mà 5 năm qua chỉ để trên kệ. Và nhận ra mình có nhiều thời gian quý giá cho gia đình, bạn bè”, Ngân nói.
Rõ ràng, việc tìm lại sự cân bằng giữa thế giới thực và thế giới ảo là một thách thức không nhỏ đối với giới trẻ hiện nay. Tuy nhiên, với nhận thức đúng đắn và những nỗ lực không ngừng, chúng ta hoàn toàn có thể làm chủ công nghệ thay vì để nó chi phối cuộc sống của mình.
Admin
Nguồn: VnExpress
