Ấn phẩm “Trần Dần – Thơ” vừa được tái bản giữa tháng 10 sau gần 20 năm vắng bóng, ngay lập tức thu hút sự chú ý lớn từ giới mộ điệu văn chương. Nhà xuất bản Nhã Nam cho biết, hơn 1.000 bản in trong đợt này đã được độc giả đặt mua hết.
Trần Dần là một nhà thơ luôn trăn trở với khát vọng đổi mới và tinh thần sáng tạo mạnh mẽ. Năm 1946, ông cùng các đồng nghiệp thành lập nhóm Dạ Đài, công bố “tuyên ngôn tượng trưng” với mục tiêu cách tân thơ Việt. Hai năm sau, ông nhập ngũ và công tác tại báo ở mặt trận Tây Bắc, đồng thời tham gia sáng lập nhóm văn nghệ quân đội Sông Đà. Trong giai đoạn này, Trần Dần bắt đầu thử nghiệm với thơ bậc thang và hội họa lập thể. Tuy nhiên, phong cách thơ độc đáo của ông thời bấy giờ bị đánh giá là không phù hợp với tinh thần chiến đấu, nên chưa được phổ biến rộng rãi.
Sau năm 1954, Trần Dần tích cực tham gia phong trào Nhân văn Giai phẩm, mong muốn xuất bản những tác phẩm mang đậm dấu ấn cá nhân và sự cách tân. Tháng 2/1956, ông trở lại Hà Nội và liên tục bị phê bình vì bài thơ “Nhất định thắng”, dẫn đến quyết định kỷ luật vào tháng 7/1957.
Mặc dù sự nghiệp nhiều thăng trầm và tranh cãi, Trần Dần vẫn được nhìn nhận là một trong những nhà cách tân hàng đầu của thơ ca Việt Nam hiện đại. Nhà thơ, nhà báo Dương Kỳ Anh từng bày tỏ sự ngưỡng mộ trước những thể nghiệm táo bạo của Trần Dần, từ cấu trúc câu chữ, cách ngắt vần độc đáo đến việc đặt tiêu đề bài thơ, tạo nên sự khác biệt rõ nét. Ông không tuân theo bất kỳ quy tắc nào, tạo nên những dòng thơ đầy phá cách.
Nhà văn Dương Tường nhận xét thơ Trần Dần “đầy chuyển động, không bao giờ lặp lại chính mình nhưng vẫn giữ nguyên cốt cách”. Bản thân Trần Dần từng tuyên ngôn “Phải chôn Thơ Mới”, không phải để phủ nhận thành tựu, mà để đặt nó vào quá khứ của nền thơ dân tộc. Trong một cuộc trò chuyện, ông quan niệm rằng việc bắt chước thơ tiền chiến là một căn bệnh, khiến người nghệ sĩ mất đi khả năng khám phá và sáng tạo cái mới.
Khi đọc thơ Trần Dần, người ta thường liên tưởng đến nhà thơ Nga Mayakovsky, một đại diện tiêu biểu của thơ vị lai. Tiến sĩ Nguyễn Văn Phượng trong một bài phân tích đã chỉ ra sự tương đồng trong giọng thơ sôi nổi và không né tránh những điều trần trụi của cả hai nhà thơ.
Mayakovsky từng chê trách những người viết cẩu thả, còn Trần Dần thì lên án những kẻ “Sống không sáng tạo!”.
Tuy nhiên, Mayakovsky thường đề cập vấn đề một cách trực diện, còn Trần Dần lại có lối diễn đạt suy tư, giàu tính triết lý hơn.
Trần Dần thừa nhận chịu ảnh hưởng từ Mayakovsky vì có “tâm hồn giống nhau”. Dù cùng chung nhiệt huyết đấu tranh và cải tạo xã hội, số phận văn học của hai người lại khác biệt. Mayakovsky được xem là nhà thơ của công chúng sau Cách mạng tháng Mười Nga, trong khi sự nghiệp cách tân của Trần Dần lại gặp trắc trở sau phong trào Nhân văn Giai phẩm.
Dù phải lùi lại văn đàn trong ba thập kỷ, Trần Dần vẫn không ngừng sáng tác. Ông mang theo “sổ bụi” trong những chuyến đi để ghi lại những vần thơ. Nhiều tác phẩm như tiểu thuyết “Những ngã tư và những cột đèn”, “Đêm núm sen”, các tập thơ “Mùa sạch”, “Thơ mini” đã ra đời trong giai đoạn này.
Nhà thơ Nguyễn Trọng Tạo nhận xét thơ và tiểu thuyết của Trần Dần sau Nhân văn Giai phẩm luôn tràn đầy sự sống và ngôn ngữ biến động, thể hiện sự lao tâm khổ tứ của người nghệ sĩ. Ông quan niệm rằng làm thơ là làm chữ, từ đó sinh ra nghĩa.
Nguyễn Trọng Tạo cũng cho rằng Trần Dần không phải là một nhà thơ dễ đọc hay dễ đại chúng hóa, dù ông đã đưa nhiều ngôn ngữ đời thường vào thơ. Ông luôn soi rọi và suy ngẫm về những vấn đề của cuộc sống và nghệ thuật theo cách riêng của mình, đôi khi như một kẻ lập dị giữa đời.
Dù đối diện với nhiều tranh cãi và gián đoạn trong sự nghiệp, Trần Dần chưa bao giờ mất niềm tin vào ngày tác phẩm của mình được xuất bản trở lại. Sau khi ông qua đời, gia đình đã tìm thấy một tập bản thảo tự xuất bản với tựa đề “Bao giờ em đi lấy chồng”, được ông tự trình bày và minh họa từ 35 năm trước.
Tập “Trần Dần – Thơ” xuất bản lần đầu năm 2007, tập hợp những tác phẩm tiêu biểu trong gần nửa thế kỷ sáng tác thầm lặng của ông. Tuy nhiên, theo nhà thơ Dương Tường, đó mới chỉ là một phần nhỏ trong di cảo đồ sộ của Trần Dần, phần lớn tác phẩm vẫn còn chìm trong bóng tối. Giải Thành tựu trọn đời của Hội Nhà văn Hà Nội năm 2008 là sự ghi nhận xứng đáng cho những đóng góp cách tân thơ ca của ông.
Sự tái bản và đón nhận nhiệt tình của độc giả dành cho “Trần Dần – Thơ” cho thấy sức sống bền bỉ của một tài năng lớn. Dịch giả Nguyễn Tuấn Bình nhận định đây là một hiện tượng tất yếu, bởi các tác phẩm cũ của Trần Dần luôn được săn đón và trả giá cao. Độc giả Nguyễn Đạt Quý cảm nhận thơ Trần Dần “đậm tính triết lý”, còn Hoàng Trọng Thủy thì cho rằng ông là một nhà cách tân văn học nghệ thuật độc đáo.
Trần Dần (1926-1997) là một nhà thơ, nhà văn nổi tiếng sinh ra tại Ninh Bình. Ông để lại nhiều tác phẩm giá trị như các tập thơ “Chiều mưa trước cửa”, “Hồn xanh dị kỳ”, truyện dài “Người người lớp lớp”, tiểu thuyết “Đêm núm sen”, “Những ngã tư và những cột đèn”. Ông được truy tặng Giải thưởng Nhà nước về Văn học Nghệ thuật năm 2007.
Admin
Nguồn: VnExpress
