Từ năm 2026, khi các hộ kinh doanh và cá nhân chuyển từ hình thức nộp thuế khoán sang kê khai, một trong những thách thức lớn nhất là xử lý hàng tồn kho không có hóa đơn, chứng từ hợp lệ. Việc này đang gây ra nhiều lo lắng cho các hộ kinh doanh nhỏ, vốn trước đây không có thói quen lưu giữ hóa đơn nhập hàng.
Tại các chợ truyền thống như chợ Tân Bình và chợ Bà Chiểu ở TP.HCM, nhiều tiểu thương cho biết họ thường nhập hàng qua trung gian hoặc đường tiểu ngạch, không có hóa đơn đầu vào rõ ràng. Nhiều mối hàng nhỏ chỉ bán theo kiện và thanh toán bằng tiền mặt, gây khó khăn trong việc kê khai. Tình trạng này phổ biến với các mặt hàng như quần áo, túi xách, giày dép nhập từ Quảng Đông (Trung Quốc) hay các xưởng sản xuất nhỏ trong nước.
Chủ tịch Hội Tư vấn Thuế Việt Nam, bà Nguyễn Thị Cúc, nhận định rằng đây là một trong những vướng mắc lớn nhất khi chuyển đổi hình thức nộp thuế. Trong thời gian áp dụng thuế khoán, phần lớn hộ kinh doanh cá thể không chú trọng việc yêu cầu và lưu giữ hóa đơn khi mua hàng. Theo quy định hiện hành, mọi hàng hóa mua vào đều phải có hóa đơn, chứng từ hợp pháp để xác định nguồn gốc, trừ một số trường hợp đặc biệt như mua hàng từ nông dân, ngư dân. Nhiều hàng hóa được mua qua các kênh không chính thức, thậm chí là hàng nhập lậu, hàng giả hoặc không rõ nguồn gốc, dẫn đến rủi ro lớn khi chuyển sang hình thức kê khai.
Ban quản lý các chợ cũng ghi nhận nhiều tiểu thương đến hỏi về cách kê khai hàng tồn kho lâu năm, không có hóa đơn chứng từ. Các ban quản lý chợ đã tổng hợp những vướng mắc này và báo cáo lên cơ quan thuế, đồng thời hướng dẫn tiểu thương kê khai theo số lượng hàng thực tế còn lại và các sổ sách ghi chép nếu có.
Để giải quyết vấn đề này, các chuyên gia thuế đề xuất một số giải pháp linh hoạt. Bà Nguyễn Thị Cúc khuyến nghị các hộ kinh doanh nên tự rà soát toàn bộ hàng tồn kho, loại bỏ hàng không hợp pháp như hàng giả, hàng lậu, hàng trộm cắp và tiêu hủy. Với phần hàng hóa còn lại không thuộc nhóm hàng nhập lậu hay hàng giả, hộ kinh doanh có thể kê khai và nộp thuế theo doanh thu thực tế bán ra mà không bị truy cứu hay xử phạt do thiếu hóa đơn, chứng từ hợp lệ.
Bà Lê Yến, CEO Công ty Tư vấn thuế Hà Nội (Hanoitax), cho rằng các hộ kinh doanh nên kiểm kê toàn bộ hàng hóa tồn kho thực tế tại thời điểm 31/12/2025, lập biên bản kiểm kê có đầy đủ chữ ký của các bên liên quan, và ghi nhận giá trị tồn kho này làm số dư đầu kỳ của năm 2026 trong sổ kế toán. Bà Yến nhấn mạnh rằng việc này là hợp lệ trong quá trình chuyển đổi cơ chế quản lý thuế, và không thể yêu cầu hộ kinh doanh xuất trình hóa đơn đầu vào của những năm trước khi chưa phải ghi sổ. Từ năm 2026 trở đi, các hộ kinh doanh cần quản lý chặt chẽ hơn, đảm bảo mỗi lần nhập hàng đều có hóa đơn đầu vào hợp lệ.
Tuy nhiên, các chuyên gia cũng lưu ý về những khó khăn có thể phát sinh khi phần mềm quản lý của cơ quan thuế không có chức năng riêng để kê khai hàng tồn kho đầu kỳ. Điều này có thể dẫn đến việc hệ thống tự động xác định hàng hóa là “hàng âm” và gây ra cảnh báo bất thường, gây khó khăn cho cả hộ kinh doanh và cán bộ thuế trong việc xác minh và theo dõi. Do đó, cần có sự điều chỉnh hoặc bổ sung chức năng kê khai hàng tồn kho đầu kỳ vào phần mềm khai thuế điện tử.
Đối với các hộ kinh doanh chuyển đổi thành doanh nghiệp, yêu cầu quản lý sẽ chặt chẽ hơn. Hàng hóa tồn kho không có hóa đơn, chứng từ hợp pháp sẽ không được tính vào chi phí hợp lý khi tính thuế thu nhập doanh nghiệp. Một giải pháp là hộ kinh doanh tự kiểm kê và xuất hóa đơn “bán” cho chính doanh nghiệp do mình thành lập, hoặc thuê tổ chức thẩm định giá để xác định giá trị hàng tồn kho và ghi nhận phần giá trị này như phần vốn góp vào doanh nghiệp mới. Tuy nhiên, những cách này có thể làm tăng số thuế phải nộp hoặc gây khó khăn khi chứng minh nguồn gốc hàng hóa.
Trước tình hình này, bà Cúc đề xuất nhà điều hành nghiên cứu cơ chế đặc thù cho phép hộ kinh doanh được kiểm kê, định giá hàng tồn kho qua tổ chức thẩm định giá độc lập, và lập bảng kê giá trị hàng tồn phù hợp với giá thị trường làm căn cứ xác định giá vốn khi tính thuế thu nhập doanh nghiệp. Giải pháp này cần được cấp có thẩm quyền cho phép và hướng dẫn cụ thể để đảm bảo minh bạch và thuận lợi cho quá trình chuyển đổi.
Theo số liệu từ Bộ Tài chính, đến cuối năm 2024, cả nước có 3,6 triệu hộ kinh doanh được quản lý thuế, trong đó gần 2 triệu hộ nộp thuế khoán. Nghị quyết 68 của Bộ Chính trị yêu cầu xóa bỏ hình thức thuế khoán với hộ kinh doanh chậm nhất trong năm 2026, đồng thời mở rộng cơ sở tính thuế qua sử dụng hóa đơn điện tử khởi tạo từ máy tính tiền. Cơ quan thuế cho rằng đây là bước chuẩn bị cần thiết để hộ kinh doanh phát triển lên thành doanh nghiệp, tiếp cận chính sách hỗ trợ và nguồn lực để mở rộng sản xuất kinh doanh.
Admin
Nguồn: VnExpress
