Câu nói nổi tiếng của Steve Jobs tại Đại học Stanford năm 2005, “Cách duy nhất để làm tốt công việc là yêu những gì bạn làm”, đã truyền cảm hứng cho hàng triệu người. Trong hơn hai thập kỷ, quan niệm “phải yêu công việc” đã trở thành một tiêu chuẩn, một “mục tiêu sự nghiệp” mà nhiều người trẻ theo đuổi. Tuy nhiên, liệu đây có phải là con đường duy nhất dẫn đến thành công và hạnh phúc?
Tiến sĩ tâm lý học Jaclyn Margolis của Đại học Pepperdine (Mỹ) cho rằng, sự ám ảnh về việc coi đam mê là yếu tố then chốt để thành công có thể là một hiểu lầm. Dù mang lại lợi ích cho một số người, nó cũng có thể dẫn đến thất vọng và nhiều thách thức không lường trước được.
Một trong những cạm bẫy của sự cống hiến là việc coi công việc là đam mê thường đi kèm với những cái giá phải trả. Nghiên cứu của Bunderson và Thompson trên tạp chí Tâm lý học Mỹ về những người chăm sóc sở thú (những người thường mô tả công việc của họ là đam mê) cho thấy, dù họ tìm thấy ý nghĩa sâu sắc trong công việc, họ cũng thường xuyên phải làm việc quá sức. Nhiều người chấp nhận hy sinh thời gian cá nhân, chấp nhận mức lương thấp và chịu đựng điều kiện làm việc khắc nghiệt vì sự cống hiến cho “sứ mệnh” của mình.
Vấn đề này không chỉ giới hạn ở một vài ngành nghề nhất định. Các nghiên cứu tổng quan cho thấy, nhà tuyển dụng có xu hướng ít đưa ra các đãi ngộ tốt (như tăng lương, thưởng) cho những nhân viên tỏ ra quá yêu thích công việc. Ngược lại, chính những “người yêu công việc” này lại thường phải hy sinh cuộc sống gia đình, bạn bè để cống hiến quá mức cho công việc.
Một hệ lụy khác là định kiến về động lực làm việc. Văn hóa “làm điều bạn yêu” khiến nhiều nhà quản lý coi các động lực khác (như tiền bạc) là “kém thuần khiết” hoặc thấp kém hơn. Nghiên cứu của Giáo sư Derfler-Rozin và Pitesa phát hiện ra rằng các ứng viên hỏi về lương trong phỏng vấn có khả năng được tuyển dụng thấp hơn 20%, vì bị cho là kém đam mê. Điều này có phần phi thực tế, bởi một người có thể có nhiều động lực làm việc cùng một lúc.
Ngoài ra, đam mê không phải là một khái niệm vĩnh viễn. Những gì chúng ta yêu thích hôm nay chưa chắc đã còn phù hợp với chúng ta trong tương lai. Trải nghiệm của một cựu sinh viên của Tiến sĩ Margolis là một ví dụ điển hình. Ở tuổi 20, cô yêu thích công việc tổ chức lễ hội âm nhạc. Nhưng khi lớn tuổi hơn, cô cảm thấy mệt mỏi với các sự kiện ồn ào và khao khát những ngày cuối tuần yên tĩnh.
Các nghiên cứu tâm lý học cũng chỉ ra rằng nhận thức của chúng ta về hạnh phúc thay đổi theo giai đoạn của cuộc sống. Người trẻ thường tìm thấy hạnh phúc trong những trải nghiệm phi thường, bùng nổ. Nhưng khi trưởng thành, những trải nghiệm bình thường, hàng ngày cũng có thể mang lại hạnh phúc tương tự. Khi tinh thần “YOLO” (bạn chỉ sống một lần) phai nhạt, công việc mà bạn từng đam mê cũng có thể không còn hấp dẫn nữa.
Hơn nữa, việc biến sở thích thành công việc có thể “giết chết” chính sở thích đó. Nhiều nghiên cứu cho thấy, việc duy trì đam mê là rất khó, vì việc lặp đi lặp lại nó hàng ngày có thể gây ra sự cạn kiệt về cảm xúc. Nhiều giáo viên, y tá… bắt đầu sự nghiệp với ngọn lửa nhiệt huyết, nhưng dần mất kết nối với điều từng truyền cảm hứng cho họ.
Cần phân biệt rõ giữa hạnh phúc và cảm giác vui vẻ đơn thuần. Các nhà tâm lý học phân biệt hai loại hạnh phúc: hạnh phúc hưởng thụ (hedonic – sự vui vẻ, thoải mái, ít căng thẳng) và hạnh phúc ý nghĩa (eudaimonic – sự viên mãn, trưởng thành, cảm giác có mục đích). Trên thực tế, hạnh phúc hưởng thụ thường giảm sút khi chúng ta làm việc. Một phân tích dữ liệu từ 20.000 người của Bryson và MacKerron cho thấy, mức độ hạnh phúc giảm mạnh khi mọi người bắt đầu vào việc, thậm chí còn giảm nhiều hơn khi họ đi lại, làm việc nhà hoặc xếp hàng. Tuy nhiên, thất nghiệp lại là một trong những yếu tố ảnh hưởng tồi tệ nhất đến sức khỏe tinh thần.
Điều này cho thấy, công việc là một nguồn quan trọng của “hạnh phúc ý nghĩa”, ngay cả khi nó không phải lúc nào cũng mang lại “hạnh phúc hưởng thụ”. Công việc cung cấp cấu trúc, mục đích sống, sự ổn định tài chính và cơ hội phát triển bản thân.
Tóm lại, lời khuyên “tìm việc bạn yêu thích” dù có ý tốt nhưng không phải là con đường duy nhất, cũng không phải lúc nào cũng đúng đắn. Xã hội cần công nhận giá trị và sự đóng góp của những người lao động vì nhiều lý do chính đáng khác, chứ không chỉ vì đam mê. Điều quan trọng là tìm được sự cân bằng giữa công việc và cuộc sống, và tìm thấy ý nghĩa trong những gì mình làm, dù đó không phải là “đam mê” cháy bỏng.
Admin
Nguồn: VnExpress
