Bệnh Alzheimer, một dạng thoái hóa thần kinh tiến triển, là nguyên nhân hàng đầu gây sa sút trí tuệ và suy giảm trí nhớ. Theo ThS.BS.CKII Phạm Ngọc Danh Khoa từ Khoa Thần kinh, Trung tâm Khoa học Thần kinh, Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh TP HCM, quá trình bệnh lý này thường diễn ra một cách âm thầm trong khoảng 15-20 năm trước khi các triệu chứng lâm sàng trở nên rõ ràng. Trong giai đoạn tiềm ẩn này, sự tích tụ của các protein bất thường, đặc biệt là beta-amyloid và tau, bắt đầu diễn ra trong não, gây suy yếu dần các kết nối giữa các tế bào thần kinh.
Cụ thể, protein beta-amyloid tích tụ và hình thành các mảng bám giữa các tế bào thần kinh, gây cản trở quá trình truyền tín hiệu. Đồng thời, protein tau bị biến đổi cấu trúc, tạo thành các sợi rối bên trong tế bào thần kinh, khiến chúng suy yếu và cuối cùng chết đi. Bác sĩ Khoa giải thích rằng, sự kết hợp của hai quá trình này gây tổn hại cho tế bào thần kinh, tương tự như các thiết bị điện tử bị bám bụi và ăn mòn các mối nối, dẫn đến sự suy giảm chức năng của não bộ, bao gồm trí nhớ, tư duy và ngôn ngữ.
Quá trình tích tụ protein beta-amyloid và tau diễn ra từ từ, bắt đầu bằng việc các hạt protein nhỏ bám lên bề mặt tế bào thần kinh. Theo thời gian, chúng kết dính lại thành các mảng amyloid ngày càng dày và lan rộng ở vỏ não, trung tâm xử lý thông tin, gây cản trở sự truyền tín hiệu giữa các nơron. Khi đạt đến một ngưỡng nhất định, các mảng amyloid này kích hoạt phản ứng viêm, làm cho protein tau bên trong tế bào thần kinh xoắn lại thành các búi rối. Sự kết hợp giữa mảng amyloid bên ngoài và búi tau bên trong làm cho nơron teo tóp, đứt gãy kết nối và chết dần, dẫn đến mất khả năng truyền tải tín hiệu.
Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh đã tiếp nhận nhiều trường hợp mắc Alzheimer liên quan đến sự tích tụ của các protein này. Ví dụ, bà Thanh, 63 tuổi, thường xuyên quên vị trí đồ đạc, nhầm lẫn tên người thân và cho rằng đó là do tuổi già. Chỉ đến khi bà bị lạc đường ngay gần nhà, gia đình mới đưa bà đi khám. Kết quả chụp MRI 3 Tesla cho thấy teo hồi hải mã, vùng não chịu trách nhiệm lưu giữ ký ức, một dấu hiệu gợi ý quá trình thoái hóa thần kinh sớm. Các bác sĩ nghi ngờ sự tích tụ lan tỏa của mảng amyloid trong não, một yếu tố đặc trưng của bệnh Alzheimer.
Một trường hợp khác là anh Minh, 35 tuổi, gặp phải tình trạng giảm tập trung, hiệu suất làm việc kém, và dễ cáu gắt. Anh cho rằng đó là do áp lực công việc. Tuy nhiên, bác sĩ Khoa chẩn đoán anh bị rối loạn nhận thức nhẹ liên quan đến sự tích tụ beta-amyloid ở giai đoạn sớm.
Cả bà Thanh và anh Minh đều được xây dựng phác đồ điều trị cá thể hóa, bao gồm thuốc, chế độ dinh dưỡng đặc biệt cho não, luyện tập nhận thức và các hoạt động trí tuệ, nhằm làm chậm quá trình tiến triển của bệnh.
Bác sĩ Danh Khoa nhấn mạnh rằng, Alzheimer không chỉ xảy ra ở người lớn tuổi. Ngày càng có nhiều người ở độ tuổi 30-40 có các biểu hiện suy giảm trí nhớ, thay đổi cảm xúc hoặc hành vi, được gọi là bệnh Alzheimer khởi phát sớm. Dạng bệnh này thường tiến triển nhanh hơn và dễ bị nhầm lẫn với các vấn đề như stress, trầm cảm hoặc rối loạn giấc ngủ, dẫn đến việc bỏ lỡ “thời gian vàng” để can thiệp điều trị.
Để phát hiện sớm sự tích tụ của hai loại “cặn protein” beta-amyloid và tau, bác sĩ thường chỉ định người bệnh thực hiện PET-CT để phát hiện trực tiếp sự tích tụ của các mảng amyloid hoặc búi tau trong não, ngay cả ở giai đoạn tiền lâm sàng, tức là 10-15 năm trước khi xuất hiện các triệu chứng sa sút trí tuệ rõ rệt. Xét nghiệm biomarker trong dịch não tủy (CSF) cũng giúp đo nồng độ beta-amyloid và tau, từ đó nhận diện sự mất cân bằng protein trong não.
Ngoài ra, chụp MRI 3 Tesla giúp đánh giá mức độ teo của hồi hải mã và vỏ não, những vùng bị ảnh hưởng sớm trong quá trình thoái hóa thần kinh, hỗ trợ việc nhận diện bệnh sớm. Các test đánh giá nhận thức thần kinh cũng đóng vai trò quan trọng trong việc phát hiện sớm những thay đổi tinh tế về trí nhớ, chú ý, ngôn ngữ hoặc định hướng, thường xuất hiện 5-10 năm trước khi sa sút trí tuệ trở nên rõ rệt.
Tùy thuộc vào giai đoạn bệnh, bác sĩ sẽ chỉ định phương pháp điều trị phù hợp. Hiện tại, chưa có phương pháp chữa khỏi hoàn toàn bệnh Alzheimer, tuy nhiên, việc phát hiện sớm và điều trị đúng cách có thể giúp làm chậm quá trình tiến triển của bệnh và bảo tồn chức năng trí não. Phác đồ điều trị thường kết hợp thuốc đặc hiệu, phục hồi chức năng nhận thức, chế độ dinh dưỡng khoa học cho não bộ, các hoạt động vận động trí tuệ và sự đồng hành của gia đình trong việc chăm sóc người bệnh.
Khi xuất hiện các biểu hiện như hay quên bất thường, lặp từ, thay đổi tính cách, mất tập trung, định hướng kém hoặc nghi ngờ suy giảm trí nhớ, người bệnh nên đi khám sớm tại chuyên khoa thần kinh. Những người có nguy cơ cao, như tiền sử gia đình mắc bệnh Alzheimer, bệnh tim mạch, đái tháo đường, béo phì, stress kéo dài, ít vận động trí óc và thể chất, nên tầm soát định kỳ để phát hiện bệnh sớm.
Để phòng ngừa sa sút trí tuệ, mỗi người nên tăng cường tiêu thụ rau xanh, cá, các loại hạt và hạn chế đường, chất béo xấu để bảo vệ tế bào thần kinh. Tập luyện thể dục đều đặn ít nhất 150 phút mỗi tuần giúp tăng cường lưu thông máu lên não. Bên cạnh đó, cần rèn luyện não bộ bằng cách đọc sách, học điều mới, chơi nhạc cụ, tham gia các trò chơi trí tuệ và duy trì giao tiếp xã hội. Đảm bảo ngủ đủ giấc, giảm căng thẳng và kiểm soát các bệnh nền như tăng huyết áp, tiểu đường cũng góp phần quan trọng trong việc giảm nguy cơ suy giảm trí nhớ và bệnh Alzheimer.
*Tên nhân vật đã được thay đổi
Admin
Nguồn: VnExpress
