Tại lễ phát động Tháng hành động quốc gia phòng, chống HIV/AIDS năm 2025, TS Nguyễn Lương Tâm, Phó Cục trưởng Cục Phòng bệnh, Bộ Y tế, nhấn mạnh sự thay đổi đáng kể trong đường lây nhiễm HIV hiện nay. Ông cho biết hơn 80% các ca lây nhiễm xảy ra qua đường tình dục, đặc biệt trong nhóm nam quan hệ tình dục đồng giới (MSM) và người chuyển giới.
Sự chuyển dịch này thể hiện rõ nét từ năm 2010 đến nay. Nếu trước đây, lây nhiễm qua đường máu là một trong ba con đường chính, thì nay tỷ lệ này đã giảm đáng kể. Ngược lại, quan hệ tình dục đã trở thành phương thức lây truyền HIV chủ yếu.
Trước đây, Việt Nam ghi nhận ba con đường lây nhiễm HIV chính là qua đường máu (chủ yếu do tiêm chích ma túy hoặc truyền máu), quan hệ tình dục (đặc biệt trong hoạt động mại dâm) và từ mẹ sang con. Tuy nhiên, nhờ các biện pháp can thiệp hiệu quả, lây truyền từ mẹ sang con hiện nay rất hiếm khi xảy ra. Dù quan hệ tình dục trở thành đường lây nhiễm chính, đối tượng lây nhiễm đã thay đổi, từ nhóm người bán dâm sang nhóm MSM.
Một nghiên cứu trên diện rộng với 428.450 người MSM tại 10 tỉnh thành cho thấy tỷ lệ nhiễm HIV mới là 7,2%. Đáng chú ý, những người MSM sử dụng ma túy có nguy cơ nhiễm HIV cao gấp 8 lần so với những người không sử dụng. Tỷ lệ mắc các bệnh lây truyền qua đường tình dục trong nhóm này cũng cao, trong khi tỷ lệ sử dụng bao cao su lại thấp. Theo ước tính của Bộ Y tế, nhóm MSM chiếm khoảng 1-2% dân số nam trong độ tuổi 15-49 trên cả nước.
Mặc dù số ca HIV phát hiện mới hàng năm tương đương nhau, 68% trong số đó tập trung ở khu vực đồng bằng sông Cửu Long, Đông Nam Bộ và TP HCM. Bên cạnh đó, xu hướng lây nhiễm cũng bắt đầu gia tăng ở các tỉnh không phải là điểm nóng, đi kèm với các hành vi nguy cơ phức tạp như sử dụng ma túy tổng hợp và quan hệ tình dục tập thể. Các tỉnh có tỷ lệ nhiễm mới tăng thường nằm trong khu vực có tốc độ lây lan nhanh trong nhóm MSM.
Cục Phòng bệnh nhận định sự gia tăng nhanh chóng của quần thể MSM dẫn đến tỷ lệ nhiễm HIV tăng cao, trong khi độ bao phủ của các dịch vụ phòng ngừa và điều trị còn hạn chế. Mặc dù Việt Nam đã có thuốc, kỹ thuật và mạng lưới rộng khắp, nhiều người dân vẫn e ngại không đi xét nghiệm hoặc tiếp cận các dịch vụ như thuốc PrEP (dự phòng trước phơi nhiễm) hay ARV (điều trị kháng virus). TS Nguyễn Lương Tâm nhấn mạnh rằng sự kỳ thị là một yếu tố làm giảm hiệu quả của mọi nỗ lực phòng chống HIV/AIDS.
TS Đoàn Thị Thùy Linh, Phó Trưởng Phòng Kiểm soát HIV và các bệnh truyền nhiễm mạn tính, cho biết Việt Nam chưa đạt được các chỉ tiêu 95-95-95 trong mục tiêu Chấm dứt dịch bệnh AIDS vào năm 2030. Cụ thể, các mục tiêu này bao gồm: 95% người nhiễm HIV biết tình trạng của mình; 95% người được chẩn đoán nhiễm HIV được điều trị bằng thuốc ARV; và 95% người điều trị bằng thuốc ARV đạt tải lượng virus dưới ngưỡng ức chế. Hiện tại, Việt Nam mới chỉ đạt được 87% và 79% cho hai mục tiêu đầu tiên.
Công tác phòng chống dịch còn đối mặt với nhiều khó khăn do thiếu hụt ngân sách và khó khăn trong việc mua sắm sinh phẩm. Nhiều bệnh nhân e ngại công khai tình trạng nhiễm HIV, dẫn đến việc “mất dấu” và không được tư vấn hoặc kết nối với các đối tượng nguy cơ khác để hỗ trợ. Việc điều trị dự phòng cũng gặp trở ngại do các dự án cắt giảm nguồn viện trợ cho thuốc PrEP, trong khi bảo hiểm y tế chưa chi trả cho loại thuốc này.
Ông Raman Hailevich, Giám đốc quốc gia Chương trình phối hợp của Liên hợp quốc về HIV/AIDS (UNAIDS), cảnh báo rằng sự suy giảm mạnh mẽ của nguồn tài trợ quốc tế đang đe dọa các dịch vụ thiết yếu như tìm kiếm ca bệnh, cung cấp PrEP và ARV bậc hai. Mặc dù Việt Nam có nguồn lực nội địa tương đối ổn định, vẫn cần đẩy nhanh lộ trình tự chủ hoàn toàn vào năm 2029.
Đại diện Bộ Y tế và UNAIDS cùng nhấn mạnh vai trò quan trọng của truyền thông trong việc nâng cao nhận thức về HIV/AIDS và tạo điều kiện cho mọi người tiếp cận các dịch vụ phòng ngừa và điều trị. Chỉ khi đó, Việt Nam mới có thể tiến gần hơn đến mục tiêu chấm dứt dịch bệnh AIDS vào năm 2030.
Bộ Y tế khuyến cáo những người chưa nhiễm HIV thuộc các nhóm nguy cơ cao như MSM, người chuyển giới nữ, người bán dâm và người tiêm chích ma túy nên sử dụng PrEP bằng cách uống mỗi ngày một viên thuốc để phòng ngừa lây nhiễm.
Người nhiễm HIV nếu được điều trị sớm bằng thuốc ARV và tuân thủ điều trị, thông thường sẽ đạt được tải lượng virus dưới ngưỡng phát hiện (200 bản sao/ml máu) sau 6 tháng. Khi đó, họ sẽ không lây truyền HIV cho bạn tình qua quan hệ tình dục và giảm nguy cơ lây truyền từ mẹ sang con. Nhờ vậy, nhiều người nhiễm HIV vẫn có thể xây dựng gia đình và sinh con khỏe mạnh.
Admin
Nguồn: VnExpress
