Câu chuyện về một người dùng mạng xã hội đặt câu hỏi về việc tố giác hành vi trốn thuế của một cá nhân có thu nhập cao nhưng nộp thuế ít, đã làm dấy lên nhiều tranh luận trái chiều. Thay vì nhận được sự đồng tình hay hướng dẫn pháp lý, người này lại vấp phải làn sóng phản ứng gay gắt từ cộng đồng mạng, với những bình luận mang tính công kích cá nhân.
Điều này đặt ra một câu hỏi lớn: Phải chăng, việc đòi hỏi sự công bằng trong việc tuân thủ pháp luật đã trở nên xa lạ và bị coi là “bới lông tìm vết”?
Vụ việc này cho thấy một sự rạn nứt trong nhận thức về công bằng và trung thực. Người tố giác hành vi trốn thuế mong muốn một sân chơi bình đẳng, nơi những người có thu nhập cao phải đóng góp tương xứng. Tuy nhiên, nhiều người lại có xu hướng ngầm ủng hộ sự gian dối, xuất phát từ niềm tin rằng hệ thống thuế hiện tại chưa đủ công bằng để họ có thể tồn tại nếu hoàn toàn trung thực.
Những vấn đề này là chìa khóa để hiểu rõ hơn những bất cập trong dự thảo Luật Thuế thu nhập cá nhân, đặc biệt là quy định về ngưỡng doanh thu chịu thuế 200 triệu đồng. Mức này đã được điều chỉnh tăng lên so với mức 100 triệu đồng trước đây, theo Luật Thuế giá trị gia tăng 2024.
Để có một hệ thống thuế công bằng, trước hết người nộp thuế phải trung thực. Tuy nhiên, cần phải thừa nhận một thực tế rằng sự thiếu trung thực của người nộp thuế đang làm sai lệch bức tranh chính sách, gây khó khăn cho các nhà quản lý trong việc đưa ra những quyết định công bằng.
Trong nhiều năm qua, cơ chế thuế khoán đã tạo ra một vùng xám lớn. Doanh thu khoán thường được xác định dựa trên sự “thỏa thuận” hơn là con số thực tế. Khi dữ liệu đầu vào không chính xác, Bộ Tài chính sẽ gặp khó khăn trong việc đánh giá đúng thực trạng của hộ kinh doanh.
Việc đề xuất ngưỡng 200 triệu đồng có thể dựa trên những dữ liệu lịch sử chưa đầy đủ này. Trong giải trình trước Quốc hội, cơ quan soạn thảo đưa ra con số 44,4% hộ kinh doanh có doanh thu thấp hơn ngưỡng 200 triệu đồng, một con số bị cho là không sát với thực tế. Nếu chính sách được xây dựng dựa trên những con số “ảo”, sự công bằng sẽ khó lòng đạt được.
Sự thiếu trung thực còn dẫn đến hiện tượng “tập trung quanh ngưỡng”, khi các cá nhân cố tình duy trì doanh thu sát dưới ngưỡng thuế để được hưởng ưu đãi. Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế (OECD) và Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) đã cảnh báo về tình trạng này. Thậm chí, còn có những thủ đoạn tinh vi hơn như chia nhỏ doanh thu bằng cách thành lập nhiều cơ sở kinh doanh dưới ngưỡng. Vụ việc của Hoàng Hường gần đây là một ví dụ điển hình, khi người này bị khởi tố vì hành vi “áp” doanh thu cho các hộ kinh doanh để trốn thuế.
Gian lận thuế tạo ra một môi trường cạnh tranh bất bình đẳng. Những người làm ăn chân chính, muốn mở rộng quy mô và nộp thuế đầy đủ sẽ gặp bất lợi so với những người cố tình trốn thuế.
Để giải quyết vấn đề này, cần có quy định về tính gộp doanh thu đối với các cá nhân liên quan hoặc các biện pháp phát hiện, xử lý hành vi tách doanh thu. Nếu không, những doanh nghiệp lớn sẽ tìm cách lách luật để hưởng lợi từ các ưu đãi dành cho doanh nghiệp nhỏ.
Ngược lại, để người nộp thuế trung thực, hệ thống thuế phải công bằng. Khi ngưỡng thuế đe dọa trực tiếp đến cuộc sống của họ, sự gian dối trở thành một cơ chế phòng vệ tự nhiên.
Thứ nhất, con số 200 triệu đồng chưa đảm bảo mức sống tối thiểu hợp lý, tạo ra sự bất công so với người làm công ăn lương. Doanh thu 200 triệu đồng/năm tương đương 16,6 triệu đồng/tháng. Với tỷ suất lợi nhuận ròng trung bình của ngành thương mại nhỏ lẻ khoảng 5%, thu nhập thực tế của chủ hộ chỉ khoảng 830 nghìn đồng/tháng.
So sánh với một nhân viên văn phòng có thu nhập 11 triệu đồng/tháng và không phải đóng thuế thu nhập cá nhân, sự chênh lệch này là rất lớn. Khi người dân cảm thấy bị đối xử bất công, họ sẽ tìm cách “lách luật”.
Thứ hai, việc áp dụng ngưỡng 200 triệu đồng một cách “cào bằng” gây ra sự bất bình đẳng giữa các hộ kinh doanh. OECD cho rằng khi thuế được tính trên doanh thu, những đơn vị có biên lợi nhuận cao hơn sẽ được lợi hơn về thuế.
Ví dụ, một bác sĩ mở phòng khám tư có biên lợi nhuận cao hơn nhiều so với một tiệm tạp hóa. Nếu cả hai đều có doanh thu như nhau, lợi nhuận chịu thuế của họ sẽ khác biệt lớn. Chủ tiệm tạp hóa sẽ cảm thấy mình phải gánh vác nghĩa vụ nặng nề hơn so với bác sĩ, và điều này sẽ làm giảm động lực trung thực.
Do đó, việc thiết kế ngưỡng thuế cần dựa trên lợi nhuận ngầm định, phù hợp với mục đích đánh thuế vào thu nhập. Liên minh châu Âu (EU) cho phép các nước thành viên đặt các ngưỡng chịu thuế giá trị gia tăng riêng cho từng ngành nghề. IMF cũng khuyến nghị không nên áp dụng cơ chế thuế tính trên doanh thu đối với các cá nhân hành nghề chuyên nghiệp như bác sĩ, luật sư, những người có tri thức và doanh thu cao.
Đề xuất cho phép lựa chọn tính thuế trên lợi nhuận thay vì doanh thu có thể giúp người dân cảm thấy công bằng hơn. Tuy nhiên, các chi phí tuân thủ như kế toán, khai thuế có thể là gánh nặng lớn, khiến việc tính thuế trên doanh thu vẫn được ưu tiên, đặc biệt là đối với các hộ có doanh thu thấp.
Thứ ba, việc ưu đãi cho nhóm dưới ngưỡng tạo ra lợi thế cạnh tranh cho nhóm này so với nhóm vượt ngưỡng. OECD cảnh báo rằng điều này mâu thuẫn với nguyên tắc bình đẳng và có thể không khuyến khích sự phát triển. Hậu quả là nhiều cơ sở kinh doanh không muốn mở rộng quy mô, vì việc lớn lên đồng nghĩa với việc giảm năng lực cạnh tranh do gánh nặng chi phí tăng lên. Động lực phát triển bị triệt tiêu bởi chính cơ chế được tạo ra để hỗ trợ.
Do đó, cần có một ngưỡng cân bằng, kết hợp với tỷ lệ thuế để tạo ra sự khác biệt không quá lớn về lợi ích. Việt Nam có thể tham khảo cơ chế “chuyển tiếp mềm” của EU, theo đó, các hộ kinh doanh vừa vượt ngưỡng sẽ không bị áp thuế ngay lập tức trong năm vượt ngưỡng. Điều này khuyến khích sự trung thực, giúp người dân dám ghi nhận doanh thu thật mà không sợ bị “sốc” thuế.
Cuối cùng, việc xây dựng ngưỡng thuế thiếu cơ sở khoa học rõ ràng sẽ tạo ra tâm lý phản kháng. Khi người nộp thuế cảm thấy con số đưa ra không đủ căn cứ, họ sẽ tự cho mình quyền “mặc cả” với pháp luật.
Các chuyên gia của IMF khuyến nghị ngưỡng chịu thuế đối với lợi nhuận nên cao hơn mức sinh hoạt tối thiểu hợp lý. Số liệu trung bình ở các nước OECD là 25% trên mức thu nhập trung bình. Nếu tính trên doanh thu, có thể tham khảo ngưỡng doanh thu chịu thuế GTGT tối đa được EU áp dụng cho các nước thành viên từ năm 2025 là 85.000 EUR, tương đương khoảng 22% doanh thu bình quân của nhóm doanh nghiệp nhỏ đến siêu nhỏ.
Công bằng và trung thực là hai yếu tố không thể tách rời trong một hệ thống thuế văn minh. Một hệ thống thuế tốt không chỉ là hệ thống thu được nhiều hay ít, mà còn là hệ thống nuôi dưỡng được niềm tin của người dân.
Bộ Tài chính cho biết sẽ tiếp tục nghiên cứu và điều chỉnh để nâng ngưỡng nộp thuế. Tuy nhiên, nếu không giải quyết được những bất cập về phương pháp tính và lộ trình chuyển tiếp, chúng ta sẽ vẫn luẩn quẩn trong vòng xoáy: người dân gian dối vì cảm thấy bất công, và nhà nước tiếp tục đưa ra các quy định siết chặt vì thấy dân gian dối.
Để việc đóng thuế trở thành niềm tự hào đóng góp thay vì gánh nặng phải trốn tránh, chính sách thuế cần một tư duy nhân văn và khoa học hơn, khiến sự trung thực trở nên “có lợi” hoặc ít nhất, không phải trả giá quá đắt như hiện nay.
Admin
Nguồn: VnExpress
