Sau nhiều vòng đàm phán gián tiếp đầy triển vọng, nỗ lực khôi phục thỏa thuận hạt nhân Iran đang đứng trước ngã rẽ quan trọng, khi căng thẳng leo thang giữa Iran và Israel đe dọa làm chệch hướng tiến trình ngoại giao vốn đã mong manh.
Hồi tháng 4, Mỹ và Iran nối lại đàm phán về chương trình hạt nhân của Tehran, đánh dấu cuộc tiếp xúc cấp cao nhất giữa hai nước kể từ khi Washington rút khỏi Kế hoạch Hành động Toàn diện Chung (JCPOA) vào năm 2018. Năm vòng đàm phán sau đó được tổ chức tại Oman và Italy, được đánh giá là “diễn ra tốt đẹp”.
Tuy nhiên, cục diện thay đổi đột ngột khi Israel tiến hành chiến dịch “Sư tử Trỗi dậy” vào rạng sáng 13/6, tấn công các cơ sở hạt nhân của Iran và hạ sát nhiều chỉ huy quân sự, nhà khoa học. Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu tuyên bố chiến dịch sẽ tiếp diễn đến khi cần thiết. Iran đáp trả bằng các cuộc tấn công tên lửa và tuyên bố hoãn đàm phán với Mỹ.
Trước tình hình này, giới phân tích nhận định con đường đạt được thỏa thuận trở nên mờ mịt. Chuyên gia về Iran Suzanne Maloney từ Viện Brookings cho rằng Iran có thể sẽ phải chọn giải pháp ngoại giao để thoát khỏi cuộc khủng hoảng hiện tại.
Ngoại trưởng Iran Abbas Araghchi cáo buộc Israel thực hiện chiến dịch “Sư tử Trỗi dậy” không nhằm ngăn chặn Iran sở hữu bom hạt nhân, mà để phá hoại đàm phán Mỹ – Iran. Ông Araghchi nhấn mạnh đây là đòn giáng vào nỗ lực ngoại giao trong cuộc điện đàm với các đối tác từ Anh, Pháp, Đức và Liên minh châu Âu (EU).
Theo giới quan sát, các cuộc tấn công liên tiếp của Israel đã làm suy yếu tiềm lực quân sự của Iran, đẩy nước này vào cuộc khủng hoảng nghiêm trọng nhất kể từ cuộc chiến với Iraq năm 1980. Nhiều hệ thống phòng không bị phá hủy, không phận Tehran bị Israel khống chế, các đồng minh trong khu vực từ chối hỗ trợ, và kho tên lửa đáp trả ngày càng cạn kiệt.
Sanam Vakil, giám đốc chương trình Trung Đông và Bắc Phi tại viện chính sách Chatham House, nhận định Iran không còn lựa chọn nào khác ngoài việc tìm kiếm một giải pháp ngoại giao, dù muốn hay không, điều này sẽ liên quan đến Mỹ.
Nỗ lực đạt được thỏa thuận phụ thuộc vào thời điểm và cách thức cuộc giao tranh giữa Israel và Iran kết thúc. Ông Araghchi cho biết Iran vẫn mong muốn có thỏa thuận với Mỹ và sẵn sàng nối lại đối thoại nếu Israel ngừng tấn công, nhưng sẽ không chấp nhận các điều khoản “xóa bỏ quyền hợp pháp của Tehran liên quan hạt nhân”.
Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ Pete Hegseth khẳng định chính quyền Tổng thống Trump vẫn hướng tới một thỏa thuận hạt nhân với Iran. Ông Trump dường như coi xung đột Israel – Iran là một công cụ gây sức ép ngoại giao với Tehran. Ông đã biết trước về chiến dịch của Israel và không có động thái ngăn chặn.
Tuy nhiên, một số nhà phân tích và quan chức Israel cho rằng việc Iran tỏ ý sẵn sàng đàm phán chỉ là chiến thuật câu giờ để phục hồi sau các cuộc tấn công. Họ kêu gọi ông Trump chờ đợi đến khi Israel giành chiến thắng hoàn toàn để có thêm lợi thế.
Tổng thống Trump cho biết Iran đã chuyển thông điệp muốn đàm phán thông qua các trung gian Arab. Trang tin Axios đưa tin Washington đang thảo luận về khả năng gặp gỡ giữa đặc phái viên Mỹ Steve Witkoff và Ngoại trưởng Iran Araghchi để đàm phán về thỏa thuận hạt nhân và chấm dứt xung đột.
Karin von Hippel, cựu giám đốc viện nghiên cứu quốc phòng RUSI, nhận định thách thức là Iran muốn giữ thể diện, trong khi ông Trump thường dồn người khác đến đường cùng để buộc họ phải khuất phục.
Giới quan sát lưu ý rằng một thỏa thuận yêu cầu Iran từ bỏ quyền làm giàu uranium sẽ khó được chấp nhận. Điều này có nghĩa là bất kỳ thỏa thuận hạt nhân nào cũng có thể tương đối giống với JCPOA, thỏa thuận mà ông Trump đã rút khỏi vào năm 2018.
Liệu những nỗ lực ngoại giao có thể vượt qua được những trở ngại hiện tại, và liệu một thỏa thuận có thể được hồi sinh hay không, vẫn là những câu hỏi bỏ ngỏ trong bối cảnh khu vực đầy biến động.
Admin
Nguồn: VnExpress
