Israel và Iran từ lâu đã đối đầu nhau gay gắt tại Trung Đông. Tehran thường xuyên kêu gọi “xóa bỏ Tel Aviv khỏi bản đồ”, trong khi Israel coi chương trình hạt nhân của Iran là mối đe dọa sống còn và quyết tâm ngăn chặn nước này sở hữu vũ khí hạt nhân.
Chính vì vậy, Israel luôn tìm cách vô hiệu hóa các cơ sở hạt nhân của Iran, trong đó có Fordow, tổ hợp được mệnh danh là “pháo đài hạt nhân” của Tehran do nằm sâu trong lòng núi. Theo một số nguồn tin, Israel đã nhắm đến Fordow trong chiến dịch không kích phủ đầu Iran gần đây, nhưng không thành công.
Đại sứ Israel tại Mỹ, ông Yechiel Leiter, thừa nhận rằng chỉ có Mỹ sở hữu loại bom đủ sức phá hủy Fordow từ trên không, cụ thể là bom xuyên phá hầm ngầm GBU-57/B MOP nặng gần 14 tấn, chỉ có thể được thả từ máy bay ném bom B-2.
Nhà nghiên cứu Behnam Ben Taleblu từ Quỹ Bảo vệ Các nền dân chủ nhận định Fordow là “trái tim và linh hồn” của chương trình hạt nhân Iran.
Iran đã bí mật xây dựng Fordow trong lòng núi gần thành phố Qom trong nhiều năm mà không thông báo cho Cơ quan Năng lượng Nguyên tử Quốc tế (IAEA).
Vị trí của Fordow cho thấy Iran đã rút kinh nghiệm từ các sự kiện trước đó để bảo vệ cơ sở này trước các cuộc tấn công trực diện. Năm 1981, Israel từng không kích một cơ sở hạt nhân của Iraq gần Baghdad, phá hủy hoàn toàn do cơ sở này nằm trên mặt đất.
Giáo sư Vali Nasr từ Đại học Johns Hopkins nhận định Iran biết rõ Israel sẽ tìm cách ngăn chặn chương trình hạt nhân của họ.
Cộng đồng quốc tế biết đến Fordow vào tháng 9/2009 khi Mỹ, Anh và Pháp công bố thông tin tình báo. Tổng thống Mỹ lúc đó, ông Barack Obama, tuyên bố quy mô và thiết kế của cơ sở này không phù hợp với một chương trình hạt nhân vì mục đích hòa bình. Thông tin này gây chấn động đến mức Nga và Trung Quốc cũng lên tiếng chỉ trích Iran.
Tuy nhiên, Iran vẫn kiên định với chương trình hạt nhân của mình. Tổng thống Iran khi đó, ông Mahmoud Ahmadi-Nejad, tuyên bố những hoạt động của Iran là hợp pháp và không ai có quyền can thiệp.
Sau đó, Iran mới thông báo cho IAEA về Fordow, viện dẫn rằng họ tuân thủ Thỏa thuận An toàn với IAEA, yêu cầu thông báo cơ sở mới 180 ngày trước khi tiếp nhận nhiên liệu hạt nhân. Tuy nhiên, IAEA nhấn mạnh Iran bị ràng buộc bởi thỏa thuận năm 2003, yêu cầu thông báo ngay khi có ý định xây dựng Fordow.
Độ sâu chính xác của Fordow không được tiết lộ, nhưng ước tính nó nằm sâu 80-90 mét trong núi, có hai lối vào với các đường hầm vuông góc, khiến nó không thể bị phá hủy bằng bom thông thường.
Fordow trở thành tâm điểm trong nỗ lực quốc tế nhằm kiểm soát chương trình hạt nhân của Iran thông qua các lệnh trừng phạt của Liên Hợp Quốc.
Năm 2015, Iran và các cường quốc ký Kế hoạch Hành động Toàn diện Chung (JCPOA), theo đó Iran hạn chế chương trình hạt nhân để được nới lỏng trừng phạt. IAEA được giao nhiệm vụ giám sát việc tuân thủ JCPOA của Iran.
Tuy nhiên, Tổng thống Donald Trump đã rút Mỹ khỏi JCPOA, và Tehran dần từ bỏ các cam kết kiểm soát hạt nhân, tăng cường làm giàu uranium.
Reuters cho biết Fordow là nơi làm giàu uranium cấp độ cao, với 2.000 máy ly tâm hoạt động, sản xuất phần lớn uranium làm giàu tới 60% của Iran.
Theo thống kê gần nhất, Fordow đã sản xuất hơn 166 kg uranium làm giàu tới 60%. IAEA cho rằng số lượng này đủ để làm giàu lên cấp độ vũ khí 90% và sản xuất gần 4 quả bom hạt nhân.
Trên thế giới, Fordow không phải là cơ sở hạt nhân duy nhất được bảo vệ đặc biệt. Khu phức hợp Raven Rock của quân đội Mỹ, còn gọi là “Lầu Năm Góc dưới lòng đất”, cũng nằm trong núi ở Pennsylvania. Nga cũng được cho là có một cơ sở hạt nhân bí mật lớn trong núi Yamantau.
Israel coi Fordow là “cái gai trong mắt” và đã lên kế hoạch tập kích cơ sở này trong nhiều năm. Một kế hoạch của Israel gửi cho quan chức Mỹ dưới thời ông Obama cho thấy Israel sẽ dùng trực thăng bí mật thả biệt kích gần Fordow, sau đó biệt kích sẽ xông vào cơ sở, cài thuốc nổ và phá hủy nó.
Israel từng thực hiện thành công một chiến dịch tương tự ở Syria năm 2024, phá hủy một cơ sở sản xuất tên lửa của Hezbollah. Tuy nhiên, một chiến dịch đột kích vào Fordow sẽ nguy hiểm hơn nhiều.
Đại sứ Israel Leiter cho rằng sử dụng bom GBU-57/B MOP không phải là cách duy nhất để vô hiệu hóa Fordow. Ông ám chỉ đến các chiến dịch phá hoại từ bên trong hoặc các cuộc tập kích liên tiếp để bào mòn lớp bảo vệ của cơ sở này.
Tuy nhiên, giới quan sát cho rằng ngay cả khi Israel có thể khiến Fordow ngừng hoạt động, Iran có thể có những phương án bí mật khác để chế tạo bom hạt nhân nếu kho vật liệu còn nguyên vẹn. Trong nhiều năm, Iran đã không cho phép thanh sát viên IAEA tiếp cận các địa điểm sản xuất máy ly tâm, điều này đồng nghĩa họ có thể cất giấu số lượng lớn máy ly tâm và lắp đặt tại một cơ sở bí mật nào đó. Các nhà phân tích cho rằng địa điểm đó không cần quá lớn và Iran có thể chỉ cần vài trăm máy ly tâm tiên tiến để sản xuất vật liệu cấp vũ khí trong thời gian ngắn.
Admin
Nguồn: VnExpress
