Mỗi mùa tuyển sinh lớp 10, áp lực thi cử lại đè nặng lên vai hàng triệu học sinh và phụ huynh, tạo nên một bầu không khí căng thẳng tột độ. Nhiều người còn ví von đây là “sự kinh hoàng” của cả gia đình.
Nguyên nhân chính xuất phát từ chính sách phân luồng sau THCS, với mục tiêu định hướng 40% học sinh vào học nghề. Điều này vô hình trung tạo ra một cuộc cạnh tranh gay gắt để giành suất vào các trường THPT công lập. Nỗi lo lắng của phụ huynh không phải là không có cơ sở, khi mà tương lai của con em họ có thể trở nên bấp bênh nếu chỉ dừng lại ở trình độ THCS và đối mặt với sự thay thế của trí tuệ nhân tạo (AI) trong nhiều ngành nghề.
Trước thực trạng này, ý tưởng phổ cập THPT cho toàn bộ học sinh được đưa ra như một giải pháp đầy hứa hẹn. Tuy nhiên, nếu chỉ tập trung vào con đường học thuật mà thiếu đi những lựa chọn học nghề chất lượng cao, thì bài toán hướng nghiệp vẫn chưa thể có lời giải đáp trọn vẹn.
Việc phổ cập THPT mang lại nhiều lợi ích không thể phủ nhận. Nó cung cấp cho học sinh nền tảng kiến thức văn hóa vững chắc, rèn luyện kỹ năng tư duy phản biện và mở ra cơ hội tiếp cận với giáo dục đại học. Ở độ tuổi 15, khi nhận thức về nghề nghiệp còn chưa rõ ràng, giai đoạn THPT sẽ là khoảng thời gian quý báu để các em khám phá bản thân. Hơn nữa, trong bối cảnh AI phát triển mạnh mẽ, trình độ học vấn cao chắc chắn là một lợi thế lớn.
Tuy nhiên, sẽ là sai lầm nếu xem AI là lý do duy nhất để ép buộc tất cả học sinh theo đuổi con đường học thuật. AI có thể thay thế các công việc mang tính lặp lại, nhưng những ngành nghề đòi hỏi kỹ năng thực hành, sự khéo léo và tư duy kỹ thuật như sửa chữa, cơ khí, dịch vụ… vẫn cần những người thợ lành nghề. Báo cáo của Diễn đàn Kinh tế Thế giới (2023) dự báo rằng AI không chỉ làm mất đi một số công việc mà còn tạo ra nhiều vị trí mới, đặc biệt trong lĩnh vực công nghệ và kỹ thuật.
Nếu tất cả học sinh đều bắt buộc phải vào THPT, hệ thống giáo dục sẽ đối mặt với nhiều thách thức lớn. Thứ nhất là tình trạng quá tải hạ tầng, khi trường lớp và đội ngũ giáo viên khó có thể đáp ứng kịp nhu cầu, đặc biệt ở các vùng nông thôn và miền núi. Thứ hai, việc này gây lãng phí nguồn lực, bởi nhiều học sinh không có hứng thú với việc học lý thuyết sẽ cảm thấy chán nản, dẫn đến bỏ học. Thứ ba, áp lực thi cử và chi phí học thêm sẽ đè nặng lên vai phụ huynh. Cuối cùng, thị trường lao động sẽ mất cân đối, với tình trạng “thừa thầy, thiếu thợ” trở nên trầm trọng hơn.
Phân luồng hướng nghiệp không phải là một chính sách tiêu cực, mà là một cách tiếp cận khoa học đã được nhiều quốc gia tiên tiến áp dụng thành công. Nhà tâm lý học Howard Gardner (1983) với Thuyết đa trí tuệ đã chỉ ra rằng mỗi người có những năng lực và sở thích riêng. Do đó, một hệ thống giáo dục hiệu quả cần cung cấp nhiều con đường học tập khác nhau để phù hợp với từng cá nhân. Điển hình như ở Đức, mô hình đào tạo nghề song hành đã rất thành công, khi học sinh vừa học văn hóa vừa được đào tạo kỹ năng thực tế tại doanh nghiệp.
Thay vì đặt mục tiêu 100% học sinh vào THPT, chúng ta nên xây dựng một hệ thống giáo dục linh hoạt với nhiều lựa chọn phát triển ngang bằng nhau. Cần phát triển mô hình Trung học Kỹ thuật (THKT) với các trường hiện đại, đào tạo các ngành nghề phù hợp với xu hướng thị trường, đồng thời vẫn đảm bảo kiến thức văn hóa cần thiết để học sinh có thể liên thông lên các bậc học cao hơn. Bên cạnh đó, cần nâng cao chất lượng giáo dục thường xuyên và dạy nghề bằng cách hiện đại hóa chương trình, đầu tư cơ sở vật chất và tăng cường liên kết với doanh nghiệp.
Đẩy mạnh công tác tư vấn hướng nghiệp một cách bài bản, khoa học ngay từ bậc THCS để giúp học sinh và phụ huynh hiểu rõ về năng lực bản thân và nhu cầu của thị trường lao động cũng là một giải pháp quan trọng. Giảm áp lực cho kỳ thi vào lớp 10 và chuẩn bị cho thế hệ trẻ trước làn sóng AI đòi hỏi một tầm nhìn xa hơn: đó là tạo ra nhiều lựa chọn, nhiều con đường sự nghiệp giá trị để mỗi học sinh có thể tự tin bước đi trên con đường phù hợp nhất với mình.
Admin
Nguồn: VnExpress
