Sau chiến dịch “Sư tử Trỗi dậy” nhắm vào các mục tiêu Iran ngày 13/6, Israel tuyên bố mục tiêu chính là ngăn chặn mối đe dọa hạt nhân và tên lửa đạn đạo từ đối phương. Tiếp đó, cuộc không kích của Mỹ vào ba cơ sở hạt nhân của Iran được Tổng thống Donald Trump khẳng định là “thành công ngoạn mục”, vô hiệu hóa các trụ cột chương trình hạt nhân Tehran và đảm bảo Iran “sẽ không bao giờ” có thể khôi phục lại chương trình này.
Tuy nhiên, theo đánh giá sơ bộ của Cơ quan Tình báo Quốc phòng (DIA) thuộc Lầu Năm Góc, chiến dịch “Búa Đêm” không phá hủy hoàn toàn các cơ sở hạt nhân trọng yếu của Iran tại Fordow, Natanz và Isfahan, mà chỉ làm chậm chương trình này vài tháng. Mặc dù chính quyền Trump bác bỏ nhận định này, các nguồn tin quân sự phương Tây cho rằng còn quá sớm để đánh giá đầy đủ thiệt hại của chương trình hạt nhân Iran, dù hình ảnh vệ tinh cho thấy mức độ phá hủy lớn tại các địa điểm trên.
Ngay cả khi các cơ sở hạt nhân bị hư hại hoặc vô hiệu hóa, giới quan sát nhận định rằng đòn giáng này khó có thể xóa bỏ tham vọng hạt nhân đã ăn sâu vào lịch sử, văn hóa và mong muốn củng cố an ninh của Iran. Từ khi khởi động chương trình hạt nhân dân sự năm 1974, các lãnh đạo Iran luôn coi đây là biểu tượng về vai trò lãnh đạo của quốc gia trong thế giới Hồi giáo, thể hiện cam kết về nghiên cứu khoa học và bảo đảm an toàn cho Iran trong khu vực Trung Đông đầy rủi ro.
Giới quan sát tin rằng Lãnh tụ tối cao Iran Ali Khamenei và những người kế nhiệm sẽ giữ quan điểm này, bất chấp áp lực từ Israel và phương Tây. Roham Alvandi, giám đốc Sáng kiến Lịch sử Iran tại Trường Kinh tế London, nhận định rằng dù ông Khamenei có thể nhượng bộ trước sức ép lớn trong ngắn hạn, về lâu dài, bất kỳ lãnh đạo Iran nào cũng sẽ kết luận rằng nước này cần biện pháp răn đe hạt nhân.
Việc Mỹ tấn công Iran gửi thông điệp về cái giá phải trả khi từ chối từ bỏ chương trình làm giàu uranium. Tuy nhiên, hành động quân sự này dường như cũng khiến Iran có thêm lý do để tìm kiếm biện pháp răn đe hạt nhân. Giáo sư Alvandi cho rằng Iran nhận thức rõ những rủi ro trong khu vực, có thể đến từ các nước láng giềng như Israel, Afghanistan, Arab Saudi, và giờ có thể thêm Mỹ.
Các quan chức Iran đã công khai ám chỉ khả năng rút khỏi Hiệp ước Không phổ biến Vũ khí hạt nhân (NPT). Ngoại trưởng Iran Abbas Araghchi đặt câu hỏi về việc một quốc gia như Iran hoặc các nước khác quan tâm đến năng lượng hạt nhân vì mục đích hòa bình phải dựa vào NPT, khi hiệp ước này không thể bảo vệ họ. Nhiều nhà lập pháp Iran thậm chí kêu gọi chính phủ rút khỏi hiệp ước, động thái được xem là xác nhận tham vọng chế tạo bom hạt nhân của Iran.
Theo giới phân tích, việc một số nhà khoa học hàng đầu về hạt nhân thiệt mạng không thể làm mất đi nền tảng kiến thức và kỹ thuật mà Iran đã tích lũy qua nhiều thập kỷ. Gary Samore của Financial Times nhận định Iran có cơ sở hạ tầng khoa học và công nghiệp cơ bản để tái xây dựng chương trình hạt nhân nếu quyết tâm theo đuổi mục tiêu này.
Mặc dù cơ sở hạ tầng Iran đã chịu thiệt hại, nước này vẫn sở hữu lượng lớn uranium đã làm giàu. Theo IAEA, kho dự trữ này chứa khoảng 5 tấn uranium làm giàu thấp và 400 kg uranium làm giàu 60%. Số lượng uranium 60% này nếu được làm giàu lên mức 90% sẽ đủ để chế tạo 10 quả bom hạt nhân. Phần lớn kho dự trữ uranium làm giàu này có thể đã được chuyển đến các địa điểm bí mật, cùng một số thiết bị mà Iran đã di dời khỏi cơ sở Fordow trước cuộc không kích của Mỹ.
Mohammad Eslami, người đứng đầu cơ quan năng lượng nguyên tử Iran, khẳng định Tehran đã lên kế hoạch trước để đảm bảo chương trình hạt nhân không bị gián đoạn. Tuy nhiên, sau cuộc chiến với Israel, Iran sẽ đối mặt nhiều thách thức nếu quyết tâm theo đuổi chương trình hạt nhân của mình.
Các cơ sở Natanz, Fordow và Isfahan được cho là không còn khả năng hoạt động. Việc xây dựng lại sẽ gặp khó khăn do sự giám sát chặt chẽ từ Mỹ và Israel, cùng nguy cơ các cuộc tấn công trong tương lai. Bộ trưởng Quốc phòng Israel khẳng định nước này duy trì ưu thế trên không và sẵn sàng tấn công lần nữa để ngăn Iran phát triển vũ khí hạt nhân và tên lửa tầm xa.
Thay vào đó, Iran có thể xây dựng cơ sở làm giàu uranium bí mật, sử dụng thiết bị thu hồi từ các cơ sở cũ và các máy ly tâm dự phòng mà họ không chia sẻ thông tin với IAEA. David Albright, cựu thanh sát viên vũ khí hạt nhân của Liên Hợp Quốc, lưu ý rằng ngay cả khi Iran cất giấu an toàn số uranium đã làm giàu, việc biến chúng thành vật liệu chế tạo bom hạt nhân “sẽ không phải quá trình nhanh chóng”. Ông đánh giá các cuộc không kích đã gây thiệt hại nghiêm trọng đến khả năng chế tạo vũ khí hạt nhân của Iran, khiến Tehran mất ít nhất “một tới hai năm” để chế tạo thành công vũ khí hạt nhân nếu quyết tâm theo đuổi kế hoạch này.
Iran luôn khẳng định chương trình hạt nhân của họ hoàn toàn vì mục đích hòa bình. Câu hỏi đặt ra là liệu họ có thay đổi tính toán và rút khỏi NPT như cảnh báo hay không. Theo hiệp ước NPT, Iran có quyền rút sau 3 tháng thông báo cho tất cả các bên liên quan và Hội đồng Bảo an Liên Hợp Quốc. Việc rút khỏi NPT đồng nghĩa với việc Iran không còn phải đối mặt với các cuộc thanh tra quốc tế và có thể theo đuổi tham vọng vũ khí hạt nhân bí mật hơn.
Tuy nhiên, động thái này sẽ bị coi là tuyên bố muốn sở hữu vũ khí hạt nhân, khiến Iran hứng chịu chỉ trích và phản đối mạnh mẽ từ cộng đồng quốc tế. Việc rời NPT cũng có thể khiến Iran dễ phải hứng chịu nhiều lệnh trừng phạt và kiểm soát xuất khẩu, hạn chế khả năng mua các vật liệu và thiết bị cần thiết để xây dựng lại chương trình hạt nhân. Gary Samore lưu ý rằng nếu Iran rút khỏi NPT, đây có thể trở thành cái cớ để Mỹ và Israel sử dụng vũ lực trong tương lai.
Với lệnh ngừng bắn hiện tại, nguy cơ đó có thể đã giảm bớt. Nhưng nếu có bất kỳ dấu hiệu nào cho thấy Iran tiến gần hơn tham vọng chế tạo vũ khí hạt nhân, phương án sử dụng vũ lực và thậm chí thay đổi chính phủ ở Iran có thể được Israel cân nhắc trở lại.
Các nhà quan sát giờ đặt kỳ vọng vào triển vọng nối lại đàm phán và đạt thỏa thuận hạt nhân toàn diện giữa Iran với các bên, nhằm giải quyết vấn đề cốt lõi gây căng thẳng. Samore nhận định Iran sẽ phải đối mặt với quyết định khó khăn liệu có nên tiếp tục theo đuổi mục tiêu hạt nhân lâu dài hay không, và nếu có thì sẽ thực hiện bằng cách nào.
Admin
Nguồn: VnExpress
