Hành trình vào đại học không chỉ có một con đường duy nhất. Nhiều hệ thống giáo dục tiên tiến trên thế giới đang tạo ra những lựa chọn linh hoạt và công bằng hơn, giúp phát huy tối đa tiềm năng cá nhân và khuyến khích sự phát triển toàn diện của người học.
Tôi có dịp chứng kiến con gái tham gia kỳ thi đại học tại New Zealand, nơi học sinh tích lũy điểm từ lớp 11 đến lớp 13 thông qua hệ thống NCEA (National Certificate of Educational Achievement). Điểm đặc biệt của NCEA là đánh giá học sinh dựa trên cả quá trình học tập, kết hợp đánh giá thường xuyên tại lớp (Internal assessment) do giáo viên thực hiện và các kỳ thi quốc gia (External assessment) được tổ chức đồng loạt. Mô hình này ghi nhận toàn diện sự tiến bộ của học sinh thay vì chỉ dựa vào kết quả của một vài ngày thi, mặc dù kỳ thi quốc gia vẫn đóng vai trò quan trọng trong xét tuyển đại học.
Cùng năm đó, con gái tôi cũng có cơ hội tham gia chương trình dự bị đại học của RMIT. Tại đây, học sinh được học các môn nền tảng như Tiếng Anh học thuật, Toán và một số môn thuộc chuyên ngành đại học mà các em lựa chọn. Nếu vượt qua tám môn học trong chương trình, học sinh có thể chuyển tiếp vào Đại học RMIT hoặc một số trường đại học khác tại Australia mà không cần tham dự kỳ thi tốt nghiệp phổ thông.
Tuy nhiên, không phải học sinh Việt Nam nào cũng có điều kiện tham gia các chương trình dự bị đại học quốc tế hoặc du học. Thực tế cho thấy, phần lớn học sinh vẫn phải vượt qua kỳ thi tốt nghiệp trung học phổ thông để được công nhận hoàn thành chương trình học và làm điều kiện xét tuyển vào đại học.
Kỳ thi tốt nghiệp THPT vừa qua đã có những thay đổi tích cực, hướng đến phát triển năng lực tư duy và giải quyết vấn đề. Dù vậy, nhiều phụ huynh và học sinh vẫn bày tỏ lo ngại về độ khó của đề thi môn Tiếng Anh. Nhiều ý kiến cho rằng đề thi vượt quá trình độ cần đánh giá, với nhiều câu hỏi kiểm tra từ vựng và khái niệm ẩn dụ ở trình độ cao, khác xa so với nội dung sách vở được học trong chương trình THPT, và có thể không phù hợp với điều kiện học tập còn hạn chế ở các vùng sâu, vùng xa.
Vấn đề cốt lõi đặt ra sau những tranh cãi về độ khó của đề thi là sự băn khoăn về tính công bằng của hệ thống đánh giá, điều này có thể làm giảm niềm tin vào kỳ thi tốt nghiệp THPT quốc gia.
Một số phụ huynh đang cân nhắc cho con theo học các chương trình quốc tế, lấy chứng chỉ IELTS, SAT, A-Level, hoặc đăng ký các chương trình liên kết, dự bị đại học, nhằm giảm bớt áp lực từ kỳ thi tốt nghiệp THPT. Tuy nhiên, những lựa chọn này thường chỉ dành cho những gia đình có điều kiện kinh tế, có thể tạo ra sự phân tầng trong giáo dục, gia tăng bất bình đẳng về cơ hội và nguy cơ lãng phí nguồn nhân lực trẻ.
Tôi không cho rằng nên xóa bỏ hoàn toàn việc thi cử. Các trường đại học không thể tiếp nhận hết tất cả học sinh có nguyện vọng, vì vậy một hình thức tuyển chọn dựa trên năng lực học tập ở bậc phổ thông là cần thiết. Hơn nữa, học hành và thi cử cần gắn kết với nhau, và một kỳ thi cuối khóa vẫn là điều cần thiết. Ngay cả ở các quốc gia có hệ thống giáo dục tiên tiến như New Zealand hay Australia, áp lực thi cử và điểm số cuối cấp để vào đại học yêu thích cũng không hề nhỏ. Tôi từng chứng kiến con mình ở New Zealand lo lắng trước kỳ thi toàn quốc (External), và cháu tôi ở Australia cũng căng thẳng khi bước vào kỳ thi cuối cấp để đạt điểm số ATAR (Australian Tertiary Admission Rank), yếu tố quan trọng quyết định khả năng trúng tuyển vào trường và ngành học mơ ước.
Câu hỏi đặt ra là làm thế nào để kỳ thi diễn ra một cách công bằng và hiệu quả?
Nhiều chuyên gia giáo dục đã đề xuất các giải pháp nhằm cải thiện hệ thống hiện tại, bao gồm: tách bạch kỳ thi tốt nghiệp và kỳ thi đại học; tổ chức một kỳ thi duy nhất với hai phần riêng biệt cho tốt nghiệp và đại học; bỏ kỳ thi tốt nghiệp và tham khảo mô hình NCEA của New Zealand, tích hợp đánh giá thường xuyên trong quá trình học; mở rộng các chương trình dự bị đại học cho những học sinh không muốn thi tuyển; và điều chỉnh độ khó của đề thi để phù hợp hơn với học sinh ở vùng sâu, vùng xa. Những ý kiến này cần được tiếp thu và cân nhắc một cách nghiêm túc.
Chỉ trích hiện trạng thì dễ, nhưng xây dựng một hệ thống đánh giá phản ánh đúng năng lực của người học, giảm sự phụ thuộc vào một kỳ thi duy nhất và hướng đến một phương thức tuyển sinh toàn diện hơn là một bài toán phức tạp. Tuy nhiên, đó là con đường bắt buộc nếu chúng ta thực sự muốn có một nền giáo dục công bằng và phát triển.
Như một đồng nghiệp quốc tế từng chia sẻ, giáo dục Việt Nam là một câu chuyện vừa thú vị, vừa trăn trở, và đôi khi không khỏi chua xót, bởi nó luôn trong hành trình tìm cách đổi thay, vươn lên và chuyển mình. Trên hành trình ấy, mỗi bước tiến về phía trước được kỳ vọng là kết quả của nỗ lực chung, chứ không phải là những cái giá quá lớn mà học sinh, phụ huynh hay thầy cô phải trả.
Phạm Hòa Hiệp
Admin
Nguồn: VnExpress
