Vướng mắc trong việc thanh toán tiền điện cho các dự án năng lượng tái tạo đang tạo ra nhiều lo ngại cho các nhà đầu tư, đồng thời làm dấy lên nguy cơ tranh chấp quốc tế.
Theo kết luận của Thanh tra Chính phủ vào cuối năm 2023, nhiều dự án năng lượng tái tạo như điện mặt trời và điện gió đã đi vào vận hành thương mại (COD) trước khi có văn bản chấp thuận nghiệm thu từ cơ quan chức năng. Bộ Công Thương báo cáo có tới 173 nhà máy hoặc phần nhà máy điện mặt trời, điện gió nối lưới gặp phải tình trạng này.
Trước tình hình đó, một nhóm lớn các nhà đầu tư trong và ngoài nước, sở hữu hơn 44 dự án điện tái tạo, cùng với các hiệp hội năng lượng, đã gửi kiến nghị lần thứ hai lên Chính phủ để phản ánh những vướng mắc liên quan đến việc xác định ngày COD và giá điện. Các dự án này đều đã được công nhận COD trước hoặc trong năm 2021, nhưng lại chưa có văn bản chấp thuận nghiệm thu từ cơ quan có thẩm quyền vào thời điểm đó.
Trước đó, vào tháng 3, các nhà đầu tư đã gửi kiến nghị lần đầu lên Chính phủ, phản ánh việc nhiều dự án bị trì hoãn thanh toán vô thời hạn hoặc chỉ được thanh toán một phần từ tháng 9/2023.
Trong các buổi làm việc sau đó, các nhà đầu tư cho biết Công ty Mua bán điện (EPTC), một đơn vị thuộc EVN, đề xuất tạm thanh toán theo giá FIT hoặc giá trần của khung giá chuyển tiếp, tính từ thời điểm có văn bản nghiệm thu. EPTC cũng đề xuất sửa đổi hợp đồng và thực hiện thanh quyết toán tiền điện sau khi có hướng dẫn hoặc kết luận từ cơ quan có thẩm quyền. Thêm vào đó, EVN đề nghị Chính phủ sửa hợp đồng, hồi tố ngày COD theo ngày được nghiệm thu để điều chỉnh lại mức giá FIT tương ứng.
Hiện tại, giá bán điện ưu đãi theo FIT1 là 9,35 cent/kWh, FIT2 là 7,09 cent/kWh, còn giá trần cho các dự án chuyển tiếp là 1.184,9 đồng/kWh. Việc xác định lại giá theo thời điểm có biên bản nghiệm thu có thể dẫn đến việc các doanh nghiệp bị tính giá bán điện thấp hơn so với mức quy định trong hợp đồng mua bán. Theo báo cáo của Bộ Công Thương vào tháng 4, có 25 nhà máy năng lượng mặt trời đang thanh toán theo FIT1 sẽ tạm thời thanh toán theo FIT2, và 93 nhà máy năng lượng mặt trời cùng 14 nhà máy năng lượng gió sẽ chuyển từ giá FIT sang giá trần chuyển tiếp.
Các nhà đầu tư kiên quyết phản đối đề xuất này, cho rằng nó vi phạm hợp đồng và pháp luật hiện hành. Họ khẳng định không có cơ sở pháp lý để tạm giữ lại một phần tiền mua bán điện, áp dụng biểu giá tạm thời trái với thỏa thuận trước đó, hoặc yêu cầu nhà đầu tư ký sửa đổi hợp đồng mua bán. Họ cũng cho rằng, tại thời điểm COD, quy định pháp lý chưa yêu cầu phải có văn bản nghiệm thu để được hưởng giá FIT. Yêu cầu này chỉ được bổ sung sau trong Thông tư 10/2023. Do đó, việc thiếu văn bản nghiệm thu chỉ là vi phạm hành chính theo pháp luật xây dựng, dẫn đến xử phạt hành chính và yêu cầu khắc phục hậu quả, chứ không làm thay đổi thực tế dự án đã đáp ứng các điều kiện COD tại thời điểm đó.
Từ tháng 1, EPTC đã bắt đầu giữ lại một phần tiền điện và áp dụng biểu giá tạm thời, điều mà các nhà đầu tư cho là vi phạm nghĩa vụ thanh toán trong hợp đồng, trái với Nghị quyết 68 của Bộ Chính trị, vốn yêu cầu doanh nghiệp nhà nước thực hiện đúng cam kết tài chính với doanh nghiệp tư nhân. Họ cũng dẫn Nghị quyết 233 ngày 7/12/2024 của Chính phủ, nhấn mạnh nguyên tắc bảo vệ quyền lợi bên thứ ba ngay tình, tức là người tham gia giao dịch một cách trung thực, thiện chí và không biết về các sai phạm pháp lý. Theo các nhà đầu tư, họ không có thẩm quyền công nhận COD, do đó, sự bất đồng ý kiến về điều kiện COD và hưởng giá FIT không nên gây tổn hại đến lợi ích hợp pháp của họ.
Việc giữ lại tiền điện được các nhà đầu tư cho là gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến dòng tiền, đe dọa trực tiếp đến sự ổn định và tính khả thi của các dự án và hoạt động kinh doanh. Nếu bị hồi tố giá FIT trong giai đoạn trước, họ ước tính thiệt hại có thể lên tới 13 tỷ USD, tương đương với việc mất trắng vốn chủ sở hữu. Trong số đó, có khoảng 4 tỷ USD đến từ các nhà đầu tư nước ngoài đến từ Thái Lan, Singapore, Hàn Quốc, Nhật Bản, Pháp và nhiều quốc gia châu Âu.
Các nhà đầu tư cảnh báo rằng điều này sẽ dẫn đến mất ổn định pháp lý, suy giảm niềm tin vào môi trường đầu tư và khả năng phát sinh tranh chấp quốc tế theo các hiệp định bảo hộ đầu tư mà Việt Nam đã ký kết.
Trong báo cáo gửi Bộ Công Thương, EVN xác nhận việc đang tạm thanh toán tiền điện và dẫn chỉ đạo từ Bộ Công Thương về yêu cầu xác định lại giá với các dự án không đủ điều kiện hưởng FIT. Cụ thể, Bộ Công Thương đề xuất những dự án không đáp ứng đủ điều kiện sẽ phải xác định lại giá mua bán điện và thu hồi lại các khoản giá FIT ưu đãi đã hưởng không đúng thông qua bù trừ thanh toán tiền mua điện. EVN thừa nhận rằng họ không đủ cơ sở để đánh giá đầy đủ tác động đến kinh tế – xã hội, môi trường đầu tư trong nước và quốc tế, và đề nghị nhà điều hành có đánh giá từ các cấp cao hơn. “Bộ Công Thương xem xét, phối hợp với các bộ liên quan để đánh giá tổng thể, từ đó quyết định phương án tối ưu để chỉ đạo và hướng dẫn EVN thực hiện”, báo cáo của EVN đề nghị.
Trong các biên bản làm việc và văn bản chính thức sau đó, các chủ đầu tư đều đề cập và bảo lưu quyền khiếu nại, khiếu kiện trong trường hợp tạm thanh toán. Do đó, EVN cho rằng rủi ro về khiếu kiện, tranh chấp, bao gồm cả khiếu kiện quốc tế, hoàn toàn có thể xảy ra ở quy mô lớn.
Về phía các nhà đầu tư, họ tiếp tục kiến nghị giữ nguyên ngày COD đã được EVN công nhận, thanh toán đầy đủ và đúng hạn theo hợp đồng mua bán điện, và không hồi tố quy định mới. Họ cam kết chấp hành xử phạt hành chính hợp pháp nếu có, nhưng nhấn mạnh sự cần thiết phải đảm bảo công bằng, tính ổn định pháp lý và cam kết nhất quán với định hướng phát triển năng lượng tái tạo của quốc gia.
Admin
Nguồn: VnExpress
