Ngôn ngữ của nạn nhân: Dấu hiệu và cách thay đổi

Trong lĩnh vực tâm lý học, “tâm lý nạn nhân” được định nghĩa là trạng thái một người tin rằng những điều tồi tệ xảy đến với họ nằm ngoài tầm kiểm soát và họ hoàn toàn bất lực trong việc thay đổi tình hình. Tiến sĩ Kathy McMahon, một nhà tâm lý học lâm sàng người Mỹ, đã chỉ ra định nghĩa này.

Mặc dù tâm lý này thường bắt nguồn từ những tổn thương trong quá khứ, nhưng nếu kéo dài, nó có thể dẫn đến việc một người liên tục đổ lỗi cho người khác, trốn tránh trách nhiệm và gặp khó khăn trong việc xây dựng các mối quan hệ lành mạnh. Trong các mối quan hệ cá nhân, người mang tâm lý nạn nhân thường xuyên đổ lỗi và từ chối nhận trách nhiệm, gây xói mòn lòng tin và sự gắn kết.

Tiến sĩ McMahon nhấn mạnh rằng, mặc dù có những nạn nhân thực sự, tâm lý nạn nhân xảy ra khi một người tiếp tục coi mình là nạn nhân ngay cả khi tổn thương đã qua và không còn nguy hiểm. Bà giải thích: “Nó giống như một cơ chế phòng vệ giúp họ né tránh cảm giác bất lực, nhưng lại khiến họ mắc kẹt trong vai trò của người luôn bị hại, không thể thay đổi tình huống.”

Một khảo sát năm 2023 của Hiệp hội Tâm lý học Mỹ (APA) cho thấy 62% chuyên gia trị liệu nhận thấy bệnh nhân có xu hướng đổ lỗi cho người khác thay vì tự đánh giá lại bản thân. Tiến sĩ McMahon cho rằng những người mang tâm lý này thường tin rằng nếu xảy ra mâu thuẫn, lỗi luôn thuộc về người khác. Quan điểm này khiến họ tự cho mình là vô tội, từ chối trách nhiệm và cảm thấy như cả thế giới đang chống lại họ. Bà khuyên rằng: “Nếu xung đột lặp lại ở nhiều tình huống khác nhau, bạn cần tự xem xét hành vi của bản thân.”

Tiến sĩ Kim Sage, một nhà tâm lý học ở California, đã chỉ ra một số biểu hiện ngôn ngữ thường thấy ở người mang tâm lý nạn nhân. Chẳng hạn, câu nói “Chẳng ai chịu lắng nghe tôi” thường xuất hiện ngay cả khi người đó đã được lắng nghe. Theo bà, câu nói này phủ nhận nỗ lực của người khác, ngăn cản đối thoại và là một cách để tìm kiếm sự đồng cảm. Tương tự, câu “Chẳng ai hiểu tôi đã trải qua những gì” cũng là một cách để người mang tâm lý này tìm kiếm sự đồng cảm khi nhận ra mình có thể sai hoặc vấn đề không phải do không được lắng nghe mà do không đạt được ý muốn.

Một biểu hiện khác là câu hỏi “Tại sao những điều tồi tệ chỉ xảy ra với tôi?”. Tiến sĩ Sage giải thích rằng người mang tâm lý nạn nhân thường không nhận trách nhiệm và cho rằng mọi chuyện xấu đều do yếu tố bên ngoài. Báo cáo năm 2024 của APA cho thấy 55% chuyên gia nhận thấy bệnh nhân có xu hướng đổ lỗi cho hoàn cảnh thay vì nhìn nhận vai trò cá nhân trong các sự kiện tiêu cực. Nghiên cứu năm 2023 của Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh Mỹ (CDC) cũng chỉ ra rằng 60% người gặp căng thẳng tâm lý thường đổ lỗi cho yếu tố bên ngoài thay vì tự chịu trách nhiệm.

Ngoài ra, câu nói “Vậy thì chắc tôi là kẻ xấu” thường được sử dụng như một cách giả vờ khiêm nhường để giành sự đồng cảm. Tiến sĩ Sage cho rằng người nói sử dụng câu này như một chiến thuật, thể hiện mình chịu thiệt trong tranh cãi để khiến đối phương cảm thấy có lỗi. Bà giải thích rằng câu nói này đặt người nghe vào thế khó, bởi nếu phản bác sẽ bị coi là tàn nhẫn, còn nếu an ủi thì lại đồng lõa.

Cuối cùng, câu nói “Dù tôi làm gì, mọi thứ vẫn chẳng thay đổi” thể hiện “sự bất lực kèm theo chút tuyệt vọng”, theo Tiến sĩ McMahon. Đây là một cách để giả vờ từ bỏ cố gắng vì tin rằng mọi thứ sẽ không thay đổi, nhưng thực chất là để trốn tránh trách nhiệm cá nhân. Câu nói tương tự “Tại sao tôi phải cố gắng thay đổi khi biết sẽ thất bại” thể hiện cảm giác chán nản và từ chối thực tế, đồng thời là một cách để người nói từ bỏ quyền kiểm soát và chấp nhận tình trạng hiện tại mà không cố gắng thay đổi.

Các chuyên gia tâm lý đều đồng ý rằng bước đầu tiên để giải quyết tâm lý nạn nhân là nhận diện rõ các dấu hiệu của nó. Tiến sĩ Sage khẳng định rằng khi một người tin rằng mình là người kiểm soát cuộc sống và chịu trách nhiệm về hành động của mình, họ sẽ dễ dàng thoát khỏi tâm lý nạn nhân hơn. Nói cách khác, nếu bạn cảm thấy mình có thể quyết định và thay đổi điều gì đó trong cuộc sống, thay vì đổ lỗi cho hoàn cảnh hay người khác, bạn sẽ ít bị mắc kẹt trong suy nghĩ tiêu cực và có thể tiến lên phía trước. Đây là một bước quan trọng để thay đổi cách nhìn và cải thiện cuộc sống.

Admin


Nguồn: VnExpress

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *