“Lương của anh vừa qua ngưỡng đóng thuế, nhưng vẫn không đủ sống ở thành phố này,” câu nói của một người bạn khiến tôi không khỏi suy nghĩ về gánh nặng chi phí sinh hoạt ngày càng tăng cao. Trong bối cảnh đó, đề xuất tăng mức giảm trừ gia cảnh lại được đưa ra thảo luận, nhưng liệu đây có phải là giải pháp căn cơ, hay chỉ là một biện pháp tình thế?
Bộ Tài chính hiện đang cân nhắc hai phương án: nâng mức giảm trừ từ 11 triệu lên 13,3 triệu đồng/tháng (tương ứng với mức tăng CPI), hoặc tăng lên 15,5 triệu đồng/tháng (dựa trên tốc độ tăng thu nhập bình quân đầu người và tăng trưởng kinh tế). Phương án thứ hai không chỉ là một điều chỉnh kỹ thuật, mà còn thể hiện sự thay đổi trong tư duy làm chính sách, hướng đến chia sẻ thành quả tăng trưởng và đảm bảo chất lượng sống tối thiểu cho người dân.
Tuy nhiên, vấn đề nằm ở chỗ, quy định hiện hành chỉ xem xét điều chỉnh khi CPI cộng dồn vượt 20% kể từ lần điều chỉnh gần nhất. Cơ chế này khiến chính sách thuế luôn chậm chân so với thực tế. Trong khi CPI tích lũy chậm, thu nhập thực tế của người dân đã bị bào mòn từng ngày. Mức giảm trừ 11 triệu đồng được áp dụng từ năm 2020, đến nay đã mất đi đáng kể giá trị mua sắm.
Việt Nam không phải là quốc gia duy nhất gặp phải tình trạng này. Nhiều nước đã sớm nhận ra sự cần thiết phải điều chỉnh chính sách thuế một cách linh hoạt để phù hợp với biến động của đời sống. Nhật Bản, sau gần hai thập kỷ giữ mức miễn thuế không đổi, đã tiến hành cải cách lớn vào năm 2020 để điều chỉnh các quy định về thuế, phù hợp hơn với thu nhập và chi tiêu thực tế của các gia đình. Singapore cũng áp dụng các khoản miễn trừ riêng cho từng nhóm người, như người già, người nuôi con nhỏ, và cập nhật chúng thường xuyên theo chi phí sinh hoạt hàng năm.
Những kinh nghiệm quốc tế cho thấy, chính sách thuế thu nhập cá nhân cần được cập nhật định kỳ và đặt người dân làm trung tâm. Thay vì chờ đợi CPI đạt ngưỡng, Việt Nam có thể quy định rõ cơ chế điều chỉnh dựa trên biến động CPI hoặc thu nhập bình quân đầu người, và công bố cùng với thời điểm quyết toán thuế hoặc xây dựng ngân sách quốc gia. Việc này có thể thực hiện thông qua thông báo hướng dẫn cập nhật mức giảm trừ, tận dụng hạ tầng dữ liệu thuế đang dần hoàn thiện.
Mức giảm trừ gia cảnh còn là công cụ điều tiết công bằng. Dự thảo sửa đổi lần này đã đề xuất khấu trừ các khoản chi cho y tế, giáo dục của người nộp thuế và người phụ thuộc. Trong bối cảnh thị trường lao động biến động, người lao động cần liên tục nâng cao trình độ, và chi phí cho việc học tập này không hề nhỏ. Trung Quốc và nhiều nước châu Âu đã cho phép người lao động khấu trừ chi phí học tập cá nhân vào thu nhập chịu thuế, coi đây là một khoản đầu tư hợp pháp, được ưu đãi thuế.
Việc mở rộng diện giảm trừ cho các khoản như lãi vay mua nhà hoặc thuê nhà ở khu vực đô thị lớn cũng cần được cân nhắc. OECD khuyến nghị rằng các khoản giảm trừ thuế nên phản ánh “chi phí sinh hoạt không tránh khỏi”. Tại Mỹ, người dân có thể lựa chọn giữa khấu trừ theo mức khoán hoặc theo chi phí thực tế, tạo sự linh hoạt và công bằng.
Mục tiêu cuối cùng của thuế thu nhập cá nhân là bảo đảm công bằng, cả theo chiều dọc (thu nhập cao đóng nhiều hơn) và theo chiều ngang (những người có cùng thu nhập nhưng hoàn cảnh khác nhau được đối xử khác nhau). Mức giảm trừ gia cảnh chính là công cụ để chính sách thuế điều chỉnh cho sự khác biệt này.
Đánh thuế một cách “cào bằng” sẽ tạo ra bất mãn và giảm tính tuân thủ. Nghiên cứu của Ngân hàng Thế giới cho thấy, niềm tin vào công bằng của hệ thống thuế có mối tương quan chặt chẽ với tỷ lệ kê khai trung thực của người nộp thuế.
Đề xuất điều chỉnh mức giảm trừ gia cảnh lần này là cơ hội để tư duy lại toàn bộ hệ thống thuế thu nhập cá nhân. Thay vì chỉ nâng con số cho năm 2026, cần xây dựng một chính sách có tầm nhìn, được cập nhật linh hoạt, bổ sung chi phí thiết yếu, điều chỉnh theo vùng và hoàn cảnh sống, hướng đến công bằng thực chất.
Chính sách thuế không chỉ là chuyện kỹ thuật tài khóa, mà còn là nơi người dân cảm nhận được sự quan tâm của Nhà nước. Một hệ thống thuế nhân văn, khuyến khích học tập, hỗ trợ người nuôi con nhỏ, chia sẻ với người thuê nhà hay chăm sóc người già sẽ nuôi dưỡng một xã hội biết đóng góp bằng niềm tin.
Admin
Nguồn: VnExpress
