Ngày 4/8, Bộ Ngoại giao Nga tuyên bố sẽ không tiếp tục tuân thủ cam kết đơn phương về việc không triển khai tên lửa tầm trung và tầm xa. Quyết định này được đưa ra sau khi Mỹ rút khỏi Hiệp ước Các lực lượng hạt nhân tầm xa (INF) vào năm 2019.
Theo Bộ Ngoại giao Nga, việc Mỹ vẫn tiếp tục triển khai các tên lửa tầm trung và tầm xa do nước này sản xuất tại châu Âu và khu vực châu Á – Thái Bình Dương đã khiến Nga không thể duy trì lệnh cấm đơn phương đối với việc triển khai các loại vũ khí tương tự.
Hiệp ước INF được Mỹ và Liên Xô ký kết năm 1987, đánh dấu một bước tiến quan trọng trong việc kiểm soát vũ khí hạt nhân khi hai cường quốc đồng ý cắt giảm kho vũ khí của mình. Hiệp ước này cấm các bên phát triển các loại tên lửa hành trình và tên lửa đạn đạo phóng từ mặt đất có tầm bắn từ 500 đến 5.500 km. Sau khi Liên Xô tan rã, Nga kế thừa các điều khoản của hiệp ước INF.
Năm 2019, chính quyền Tổng thống Donald Trump quyết định rút khỏi INF với cáo buộc Nga phát triển tên lửa 9M729 có tầm bắn gần 5.000 km. Tuy nhiên, Nga bác bỏ cáo buộc này, khẳng định tên lửa chỉ có tầm bắn 480 km. Nga cũng chỉ trích Mỹ không tuân thủ hiệp ước khi triển khai các tổ hợp Aegis Ashore tại châu Âu, có khả năng phóng tên lửa hành trình Tomahawk với tầm bắn 2.500 km.
Sau khi Mỹ rút khỏi INF, Nga đã áp dụng lệnh tự kiềm chế đơn phương, cam kết không sản xuất và triển khai các tên lửa bị cấm theo hiệp ước, miễn là Mỹ không đưa các tên lửa này đến các khu vực khác trên thế giới.
Tuy nhiên, Mỹ đã nhiều lần thử nghiệm tên lửa tầm trung phóng từ mặt đất có khả năng mang đầu đạn hạt nhân, vốn bị cấm theo INF. Tháng 4/2024, Mỹ đưa hệ thống Typhon, có khả năng phóng tên lửa hành trình Tomahawk, đến Philippines để tham gia tập trận chung.
Các chuyên gia quân sự cảnh báo rằng quyết định của Nga có thể đánh dấu sự kết thúc hoàn toàn của INF, đồng thời mở ra một giai đoạn mới đầy bất ổn đối với an ninh toàn cầu.
Quyết định này có thể làm gia tăng căng thẳng ở châu Âu, khu vực từng là trung tâm của các cuộc đối đầu hạt nhân trong thời kỳ Chiến tranh Lạnh.
Quân đội Mỹ đã công bố kế hoạch triển khai các tên lửa tầm xa, bao gồm Tomahawk và một loại vũ khí siêu vượt âm đang được phát triển, tại Đức từ năm 2026. Động thái này được cho là sẽ khiến Nga cảm thấy bị đe dọa trực tiếp.
Theo chuyên gia an ninh Angela Stent của Đại học Georgetown, việc Nga dỡ bỏ cam kết với các tên lửa bị cấm trong INF là một phản ứng trực tiếp nhằm tái lập thế cân bằng chiến lược, nhưng điều này có nguy cơ đẩy châu Âu vào một cuộc chạy đua vũ trang mới.
Tên lửa tầm trung đặt tại châu Âu có thể chỉ mất 6-11 phút để bay tới các mục tiêu ở Nga, làm giảm đáng kể thời gian phản ứng và làm tăng nguy cơ leo thang hạt nhân. Trong những năm 1980, việc Mỹ triển khai tên lửa Pershing II và Tomahawk ở Tây Đức đã gây ra những lo ngại tương tự, khiến Liên Xô nâng cao trạng thái sẵn sàng chiến đấu.
Phó Chủ tịch Hội đồng An ninh Nga Dmitry Medvedev nhấn mạnh rằng động thái này là “kết quả trực tiếp từ chính sách chống Nga của NATO” và cảnh báo rằng Nga có thể thực hiện các biện pháp xa hơn. Điều này làm dấy lên lo ngại rằng Nga có thể triển khai tên lửa tầm trung Oreshnik gần biên giới NATO, chẳng hạn như ở Belarus.
Ở khu vực châu Á – Thái Bình Dương, quyết định của Nga cũng tạo ra những tác động đáng kể. Mỹ đã tuyên bố sẽ triển khai hệ thống tên lửa Typhon tại Philippines và hợp tác với Australia để phát triển tên lửa PrSM có tầm bắn hơn 1.000 km, điều mà Nga coi là một mối đe dọa trực tiếp.
Nhà phân tích quân sự Igor Korotchenko cho rằng Nga có thể đáp trả bằng cách triển khai tên lửa tầm trung tại vùng Viễn Đông hoặc hợp tác với các đồng minh như Trung Quốc để tăng cường sự hiện diện quân sự trong khu vực.
Chuyên gia Bonnie Glaser từ Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế (CSIS) cảnh báo rằng điều này có nguy cơ tạo ra một vòng xoáy cạnh tranh vũ trang ở châu Á – Thái Bình Dương, đặc biệt là khu vực Đông Á.
Quyết định của Nga cũng có thể ảnh hưởng đến các khu vực khác, đặc biệt là Trung Đông. Sự mất ổn định trong các hiệp ước kiểm soát vũ khí có thể thúc đẩy các quốc gia trong khu vực xem xét phát triển vũ khí hạt nhân.
Sự sụp đổ hoàn toàn của INF cũng được coi là một “đòn giáng mạnh” vào hệ thống kiểm soát vũ khí toàn cầu, vốn đã suy yếu do các hành động đơn phương của Mỹ và Nga trong những năm gần đây.
Hiệp ước INF từng là một trong những trụ cột quan trọng nhằm duy trì sự ổn định chiến lược giữa hai siêu cường hạt nhân hàng đầu thế giới. Việc cả Mỹ và Nga cùng từ bỏ INF sẽ làm tăng nguy cơ mất đi các cơ chế kiểm soát khác, chẳng hạn như Hiệp ước New START, vốn sẽ hết hiệu lực vào năm 2026 nếu không được gia hạn.
Chuyên gia kiểm soát vũ khí Amy Woolf thuộc Cơ quan Nghiên cứu Quốc hội Mỹ nhận định rằng sự sụp đổ của INF không chỉ làm gia tăng nguy cơ chạy đua vũ trang mà còn làm suy yếu niềm tin vào các hiệp ước quốc tế. Bà cho rằng các quốc gia không sở hữu vũ khí hạt nhân sẽ cảm thấy bị đe dọa và có thể tìm cách phát triển loại vũ khí này để tự vệ, làm phức tạp thêm các nỗ lực chống phổ biến vũ khí hạt nhân.
Hiệp ước Không phổ biến Vũ khí Hạt nhân (NPT), một trụ cột khác của hệ thống kiểm soát vũ khí toàn cầu, cũng đang phải đối mặt với những thách thức. Tại Hội nghị đánh giá NPT năm 2022, những bất đồng giữa Mỹ và Nga liên quan đến xung đột ở Ukraine đã khiến hội nghị không thể thông qua tuyên bố chung.
Việc Nga và Mỹ cùng từ bỏ INF sẽ làm tăng áp lực lên NPT, đặc biệt khi các quốc gia như Iran đang cân nhắc việc rút khỏi hiệp ước này.
Nhà phân tích quân sự Hans Kristensen thuộc Liên đoàn Các nhà khoa học Mỹ cảnh báo rằng việc Nga và NATO đều tăng cường triển khai tên lửa tầm trung có thể dẫn đến một vòng xoáy đối đầu, làm gia tăng nguy cơ tính toán sai lầm và leo thang hạt nhân.
Mỹ và NATO đã bày tỏ lo ngại về động thái của Nga. Tuy nhiên, Tổng thống Trump cho biết ông có thể nối lại đàm phán với Nga để duy trì các giới hạn đối với vũ khí hạt nhân. Điều này cho thấy Mỹ nhận thức được nguy cơ leo thang và đang tìm cách giảm căng thẳng thông qua đối thoại.
Admin
Nguồn: VnExpress
