Từ đầu năm 2025, nhiều quốc gia trên thế giới đã chứng kiến sự bùng phát mạnh mẽ của dịch bệnh chikungunya, gây ra hàng trăm nghìn ca bệnh với các triệu chứng sốt cao, đau khớp và đau cơ dữ dội. Theo thống kê từ Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh châu Âu (ECDC), tính đến giữa năm, đã có hơn 240.000 ca nhiễm và 90 trường hợp tử vong được ghi nhận tại ít nhất 16 quốc gia và vùng lãnh thổ trên khắp bốn châu lục. Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) cũng đã đưa ra cảnh báo về sự lan rộng của dịch bệnh này trong báo cáo dịch tễ hồi tháng 6.
Một trong những đợt bùng phát lớn nhất xảy ra tại tỉnh Quảng Đông, Trung Quốc, đặc biệt là thành phố Phật Sơn, nơi số ca bệnh đã vượt quá 7.000 vào đầu tháng 8. Để đối phó với tình hình này, chính quyền địa phương đã triển khai một chiến dịch kiểm soát véc tơ quy mô lớn, tập trung vào việc tiêu diệt muỗi và thực hiện các biện pháp phong tỏa, cách ly đối với các ca bệnh. Các biện pháp này được áp dụng tương tự như mô hình đã được sử dụng trong giai đoạn cao điểm của đại dịch COVID-19, nhằm ngăn chặn sự lây lan của virus qua muỗi đốt trong bệnh viện.
Các chuyên gia y tế cho rằng sự bùng phát dịch bệnh này là do sự kết hợp của nhiều yếu tố bất lợi, bao gồm thời tiết mưa bão kéo dài, mật độ dân số cao tại các thành phố và mức độ miễn dịch cộng đồng đối với virus chikungunya còn thấp.
Khí hậu đóng vai trò quan trọng trong sự lan rộng của bệnh chikungunya trong mùa dịch năm nay. Các nghiên cứu gần đây chỉ ra rằng thời tiết ấm hơn và lượng mưa gia tăng bất thường đã tạo điều kiện lý tưởng cho muỗi Aedes phát triển mạnh mẽ. Đặc biệt, các nghiên cứu về mối liên hệ giữa hiện tượng El Niño (ENSO) và sự gia tăng các bệnh truyền qua muỗi đang thu hút được nhiều sự chú ý.
Năm 2025 là một năm điển hình khi mùa mưa đến sớm và kéo dài bất thường tại nhiều khu vực nhiệt đới. Tại Mumbai, Ấn Độ, số ca chikungunya đã tăng vọt trùng với thời điểm lượng mưa đầu mùa tăng mạnh. Một nghiên cứu khác ở Brazil cho thấy hiện tượng El Niño làm tăng mức độ xâm nhập của muỗi truyền bệnh như sốt xuất huyết, một bệnh có cơ chế lây truyền tương tự như chikungunya, từ đó thúc đẩy mầm bệnh lan rộng.
Bên cạnh yếu tố khí hậu, sự mở rộng phạm vi sinh sống của muỗi Aedes, đặc biệt là Aedes albopictus, đã tạo điều kiện cho bệnh lây lan sang các vùng ôn đới, nơi trước đây ít ghi nhận các ca bệnh. Các mô hình phân bố cho thấy Aedes albopictus đã xâm nhập và thiết lập các ổ dịch ở nhiều vùng tại châu Âu, làm tăng nguy cơ dịch chikungunya bùng phát ngay khi có ca bệnh xâm nhập.
Tại khu vực Đông Á, đặc biệt là Trung Quốc, phần lớn dân số chưa có miễn dịch với virus chikungunya do bệnh này trước đây không phổ biến. Khi virus xâm nhập thông qua các hoạt động du lịch, kinh doanh hoặc lao động, cộng đồng trở nên dễ bị tổn thương và dịch bệnh lan nhanh hơn so với các khu vực đã từng chịu ảnh hưởng của chikungunya trước đó.
Tình trạng đô thị hóa nhanh chóng, mật độ dân cư cao và điều kiện vệ sinh môi trường chưa được kiểm soát chặt chẽ cũng làm gia tăng nguy cơ bùng phát dịch bệnh. Các công trình xây dựng và các vật dụng chứa nước vô tình trở thành môi trường sinh sản lý tưởng cho lăng quăng. Tại nhiều thành phố nhiệt đới, chỉ số vật chứa dương tính thường tăng mạnh vào mùa mưa, góp phần trực tiếp vào sự gia tăng số ca bệnh, như đã từng xảy ra trong các vụ dịch tại Mỹ Latinh và Brazil.
Các hoạt động di chuyển quốc tế và thương mại toàn cầu cũng góp phần thúc đẩy virus lan sang các quốc gia chưa từng có dịch bệnh, đặc biệt là vào mùa muỗi hoạt động mạnh. ECDC đã triển khai báo cáo hàng tuần để giám sát nguy cơ bùng phát dịch bệnh tại châu Âu, đồng thời khuyến cáo các quốc gia tăng cường giám sát nhập cảnh và véc tơ.
Việc nâng cao năng lực xét nghiệm và theo dõi dịch tễ cũng góp phần làm tăng số ca nhiễm được phát hiện và ghi nhận. WHO và ECDC đã đưa ra định dạng báo cáo dịch tễ chuẩn theo tuần và theo tháng, cùng với mô hình giám sát tích hợp cho sốt xuất huyết, chikungunya và Zika. Điều này giúp phát hiện bệnh sớm hơn và thu thập dữ liệu toàn diện hơn, khiến cho dịch bệnh có vẻ “bùng phát mạnh” một phần là do khả năng nhận diện và báo cáo hiệu quả hơn. Tổ chức Y tế Liên Mỹ (PAHO) cũng đã thiết lập một mô hình tương tự để theo dõi đồng thời nhiều bệnh do muỗi Aedes truyền.
Tình hình dịch bệnh tại Ấn Độ và châu Âu là minh chứng rõ ràng cho xu hướng này. Mumbai và bang Maharashtra đang ghi nhận số ca bệnh tăng đáng kể so với năm 2024, trùng với mùa mưa đầu vụ. Các báo cáo tại nhiều địa phương cho thấy chikungunya xuất hiện cùng với sốt xuất huyết và sốt rét, tạo áp lực lớn lên hệ thống y tế. Tại châu Âu, mặc dù số ca bệnh vẫn còn rải rác, nguy cơ bùng phát các ổ dịch cục bộ hoàn toàn có thể xảy ra tại những vùng có Aedes albopictus sinh sống ổn định, đặc biệt nếu mùa hè kéo dài và công tác kiểm soát véc tơ không hiệu quả. Khu vực châu Mỹ tiếp tục ghi nhận số ca bệnh cao theo chu kỳ mùa hàng năm, đặc biệt là ở các khu vực nhiệt đới và cận nhiệt đới, nơi véc tơ tồn tại quanh năm.
Về các biện pháp phòng ngừa dài hạn, việc tiêm vaccine đang ngày càng được quan tâm. Hiện tại, Mỹ đã có hai loại vaccine được chấp thuận là IXCHIQ (vaccine có virus sống giảm độc lực) và VIMKUNYA (vaccine virus bất hoạt), được CDC và ACIP khuyến nghị cho những người đi đến các vùng có dịch.
Nhìn chung, sự lan rộng mạnh mẽ của chikungunya hiện nay là kết quả của sự kết hợp của nhiều yếu tố: nguồn lây nhiễm từ các hoạt động di chuyển quốc tế; véc tơ (muỗi Aedes) đang hiện diện ở nhiều khu vực, được hỗ trợ bởi điều kiện khí hậu thuận lợi; dân số ngoài vùng lưu hành trước đây gần như không có miễn dịch; tình trạng đô thị hóa, chứa nước và vệ sinh chưa đồng bộ; và khả năng giám sát, xét nghiệm được tăng cường giúp phát hiện bệnh sớm hơn. Sự kết hợp của các yếu tố này khiến dịch bệnh không chỉ lan nhanh mà còn lan rộng về mặt địa lý, vượt ra khỏi các vùng truyền thống như khu vực nhiệt đới.
Đợt dịch bệnh tại Trung Quốc và những thông tin cập nhật quốc tế cho thấy các biện pháp ứng phó y tế công cộng hiệu quả cần bao gồm: diệt lăng quăng, phun hóa chất, kiểm tra nhà dân, xử lý các khu vực đọng nước, cách ly các ca bệnh trong bệnh viện để tránh lây truyền qua muỗi; tăng cường báo cáo dịch tễ hàng tuần, giám sát véc tơ và nâng cao năng lực chẩn đoán tại châu Âu; yêu cầu cập nhật hệ thống minh bạch và kết nối giữa các cấp y tế theo khuyến nghị của WHO và ECDC.
Admin
Nguồn: VnExpress
