Năm 1885, một cậu bé bị chó dại cắn 14 vết sâu hoắm, và dường như số phận nghiệt ngã đã được định đoạt. Vào thời điểm đó, chẩn đoán mắc bệnh dại đồng nghĩa với án tử hình, kéo theo một cái chết đau đớn không thể tránh khỏi.
Trong khoảnh khắc lịch sử của y học thế giới, Louis Pasteur đã nói với mẹ cậu bé: “Tôi sẽ thử”. Theo tư liệu từ Viện Pasteur Paris, nhà khoa học 63 tuổi đã đặt cược danh tiếng và sự nghiệp của mình vào một phương pháp chưa từng được thử nghiệm trên người.
Sau mười ngày tiêm liên tục, điều kỳ diệu đã xảy ra: Joseph Meister sống sót, trở thành người đầu tiên trên thế giới được cứu sống khỏi căn bệnh từng cướp đi sinh mạng của hàng triệu người.
Ngày nay, bệnh dại vẫn là một trong những bệnh truyền nhiễm nguy hiểm nhất, bởi vì chưa có thuốc chữa và tỷ lệ tử vong khi phát bệnh là 100%. Hàng năm, trên toàn cầu và tại Việt Nam, vẫn ghi nhận nhiều trường hợp tử vong do chó, mèo mang virus dại cắn, phần lớn là do không được tiêm phòng kịp thời. So với 140 năm trước, khi bệnh dại gần như là bản án tử hình, ngày nay con người đã có “tấm khiên” hiệu quả là vaccine phòng bệnh. Công lao to lớn này gắn liền với tên tuổi Louis Pasteur, nhà khoa học được tôn vinh là “ân nhân của nhân loại”.
Louis Pasteur sinh ngày 27/12/1822 tại thị trấn Dole thuộc vùng Jura của Pháp, trong một gia đình thợ thuộc da nghèo. Ít ai ngờ rằng cậu bé Louis trầm lặng, có niềm đam mê hội họa, lại trở thành người thay đổi nền y học thế giới. Thời trung học, thành tích học tập của ông chỉ ở mức trung bình, thậm chí còn bị đánh giá là “khá tầm thường” trong môn hóa học – lĩnh vực mà sau này ông đã tạo ra một “cuộc cách mạng”.
Bước ngoặt đến khi Pasteur đỗ vào Trường Đại học Sư phạm Paris năm 1843. Tại đây, dưới sự dẫn dắt của những bậc thầy xuất chúng, tài năng của ông đã tỏa sáng. Chỉ trong sáu năm, ông đã bảo vệ thành công hai luận án tiến sĩ vật lý và hóa học, rồi nhanh chóng trở thành giáo sư Đại học Strasbourg vào năm 1849.
Hành trình khoa học của Pasteur bắt đầu với khám phá về sự bất đối xứng phân tử, một phát hiện mở đường cho ngành hóa học lập thể và sau này được coi là nền tảng quan trọng của sự sống. Tuy nhiên, đối với nhân loại, công trình vĩ đại nhất của ông lại xuất phát từ những vấn đề thực tiễn: làm thế nào để cứu ngành công nghiệp rượu vang và bia của Pháp khỏi bờ vực phá sản?
Đối mặt với thách thức này, Pasteur đã chứng minh rằng quá trình lên men không phải là một phản ứng hóa học đơn thuần, mà là do hoạt động của vi sinh vật. Phát hiện này không chỉ cứu ngành rượu vang Pháp mà còn đặt nền móng cho ngành vi sinh vật học hiện đại, đồng thời bác bỏ thuyết “sản sinh tự phát” đã tồn tại hàng thế kỷ.
Pasteur từng nhận định: “Trong lĩnh vực quan sát, cơ hội chỉ ưu ái những trí óc đã được chuẩn bị”. Câu nói này phản ánh chính xác cách ông biến những quan sát tưởng chừng tầm thường thành những đột phá khoa học.
Năm 1860, trước tình trạng rượu vang Pháp bị hỏng hàng loạt, Pasteur đã phát minh ra phương pháp đun nóng rượu ở nhiệt độ 55-60°C để tiêu diệt vi khuẩn gây hại mà không làm mất hương vị. Phương pháp này sau đó mang tên ông – “pasteurization” (tiệt trùng) – được áp dụng rộng rãi không chỉ cho rượu vang mà còn cho bia, sữa và nhiều loại thực phẩm khác, cứu sống vô số người khỏi ngộ độc thực phẩm cũng như các bệnh truyền nhiễm.
Ông cũng cứu ngành tơ lụa Pháp bằng cách phát hiện và ngăn chặn dịch bệnh ở tằm, rồi chứng minh bệnh than ở gia súc do vi khuẩn gây ra và phát triển vaccine phòng bệnh này. Mỗi thành tựu đều có tầm ảnh hưởng to lớn đến nền kinh tế và y tế, đưa Pasteur trở thành người hùng dân tộc Pháp.
Thành công không đến dễ dàng với Pasteur. Thảm kịch gia đình liên tiếp ập đến khi ba cô con gái của ông lần lượt qua đời vì thương hàn và ung thư trong vòng bảy năm. Năm 1868, ông bị tai biến mạch máu não, để lại di chứng liệt nửa người suốt phần đời còn lại. Nhiều người có lẽ sẽ gục ngã, nhưng với Pasteur, đau thương lại trở thành động lực mạnh mẽ thúc đẩy ông dồn toàn tâm trí vào cuộc chiến chống lại bệnh tật.
Ở tuổi 63, khi hầu hết các nhà khoa học đã nghỉ hưu, Pasteur bắt đầu thử thách lớn nhất: tìm cách ngăn chặn bệnh dại – căn bệnh gây ra cái chết đau đớn cho người bị nhiễm. Khó khăn chồng chất khi virus dại quá nhỏ để quan sát bằng kính hiển vi thời đó và không thể nuôi cấy trong phòng thí nghiệm.
Pasteur đã tìm ra phương pháp làm suy yếu mầm bệnh bằng cách truyền qua tủy sống thỏ, rồi phơi khô trong điều kiện vô trùng. Sau nhiều thử nghiệm trên động vật, ông đối mặt với quyết định khó khăn nhất khi Joseph Meister được đưa đến trong tuyệt vọng.
Pasteur từng tuyên bố trong một bài phát biểu nổi tiếng: “Khoa học và hòa bình sẽ chiến thắng sự ngu dốt cũng như chiến tranh”. Niềm tin vào khoa học đó đã giúp ông vượt qua mọi nghi ngờ để tiến hành thử nghiệm vaccine bệnh dại trên người lần đầu tiên trong lịch sử. Thành công của cuộc thử nghiệm này đã mở ra một kỷ nguyên mới cho y học và cứu sống hàng triệu người trong hơn một thế kỷ qua.
Với danh tiếng vang dội, năm 1888, Viện Pasteur Paris ra đời nhờ sự quyên góp của công chúng và các quốc gia trên thế giới. Đây là viện nghiên cứu đầu tiên chuyên về vi sinh vật học, bệnh truyền nhiễm và vaccine, nơi hàng nghìn bệnh nhân từ khắp nơi đổ về để được điều trị bệnh dại.
Ngày 28/9/1895, Louis Pasteur qua đời ở tuổi 72 sau cơn suy thận. Chính phủ Pháp đã tổ chức quốc tang cho ông, với hàng nghìn người tiễn đưa. Ông an nghỉ tại một mái vòm khảm màu dưới tầng hầm Viện Pasteur, nơi ghi khắc những khám phá khoa học của chính ông.
Di sản của Pasteur không chỉ dừng lại ở các phát minh. Mạng lưới Viện Pasteur hiện có 33 viện trên năm châu lục, tiếp tục sứ mệnh nghiên cứu và phòng chống dịch bệnh toàn cầu. Tại Việt Nam, Viện Pasteur Sài Gòn (nay là Viện Pasteur TP.HCM) được thành lập năm 1891 và Viện Pasteur Nha Trang năm 1895 dưới sự chỉ đạo trực tiếp của Pasteur, là những cơ sở đầu tiên trong mạng lưới này ở Đông Dương.
Pasteur từng nói: “Khoa học không có biên giới, bởi kiến thức thuộc về nhân loại, và là ngọn đuốc soi sáng thế giới”. Câu nói này vẫn còn nguyên giá trị đến ngày nay, khẳng định tầm nhìn vượt thời đại của một nhà khoa học vĩ đại.
Hàng năm, vào ngày 28/9, ngày mất của Pasteur, Ngày Thế giới Phòng chống Bệnh Dại được tổ chức trên toàn cầu để tôn vinh di sản của ông và nâng cao nhận thức về căn bệnh nguy hiểm này.
Admin
Nguồn: VnExpress
