Carl Jung, nhà tâm thần học người Thụy Sĩ (1875-1961), được xem là cha đẻ của ngành Tâm lý học phân tích. Ông đã để lại một di sản đồ sộ với nhiều lý thuyết sâu sắc về bản chất con người, bao gồm các khái niệm nổi tiếng như “vô thức tập thể”, “các nguyên mẫu” (bản ngã, mặt nạ, tính nam – nữ, cái bóng) và phương pháp giải mã ý nghĩa giấc mơ. Các công trình nghiên cứu của ông, khai thác đa dạng đề tài từ thần thoại đến chính trị, đã thu hút hàng triệu độc giả trên toàn thế giới.
Theo Arun Starkey, một cây bút chuyên về văn hóa của Far Out, tầm ảnh hưởng của Carl Jung không chỉ giới hạn trong ngành tâm thần học hiện đại mà còn lan tỏa mạnh mẽ vào nền văn hóa đại chúng. Trong bài viết “Tầm ảnh hưởng sâu rộng của Carl Jung đến văn hóa” năm 2023, Starkey đã điểm lại những tác phẩm chịu sự ảnh hưởng sâu sắc từ tư tưởng của Jung.
Trong lĩnh vực văn học, Hermann Hesse (1877-1962), nhà văn và thi sĩ người Đức đoạt giải Nobel Văn học năm 1946, là một trong những tên tuổi nổi bật. Ông được biết đến qua hai tác phẩm nổi tiếng “Siddhartha” (Câu chuyện dòng sông, 1922) và “Steppenwolf” (Sói Thảo nguyên, 1927).
Cuộc đời Hermann Hesse trải qua nhiều biến cố trước khi ông tiếp cận với các công trình của Carl Jung. Trong Thế chiến thứ nhất, ông đã gây tranh cãi khi kêu gọi giới trí thức không rơi vào “cơn sốt chủ nghĩa dân tộc” và lòng căm thù, dẫn đến việc ông bị bạn bè xa lánh, báo chí công kích và nhận vô vàn thư chỉ trích. Những ngày tháng đen tối tiếp tục ập đến khi cha ông qua đời vào tháng 3 năm 1916. Cùng thời điểm đó, con trai ông mắc bệnh nặng, còn vợ ông mắc chứng tâm thần phân liệt. Sự khủng hoảng tinh thần đã khiến ông phải rời quân ngũ và bắt đầu điều trị tâm lý.
Những biến cố này đã tạo ra một bước ngoặt lớn trong cuộc đời và sự nghiệp của Hermann Hesse. Ông bắt đầu tìm hiểu sâu về phân tâm học, một lĩnh vực đang phát triển mạnh mẽ vào thời điểm đó, dưới sự hướng dẫn của Joseph Lang, một học trò của Carl Jung. Nhờ đó, ông có cơ hội làm quen với Jung. Mối liên hệ này đã đưa sự sáng tạo của ông lên một tầm cao mới, đặc biệt là trong tác phẩm “Demian” (Tuổi trẻ băn khoăn, 1919), được xuất bản dưới bút danh Emil Sinclair. Cuốn tiểu thuyết giáo dục này tập trung vào sự phát triển tâm lý và đạo đức của nhân vật chính từ thời thơ ấu đến khi trưởng thành.
Theo Far Out, “Demian” chứa đựng rất nhiều nguyên mẫu và biểu tượng theo lý thuyết của Carl Jung, bởi vì tác giả đã được chính thầy trò Jung phân tích tâm lý. Điều này cũng giúp Hermann Hesse nhận ra những vấn đề mà ông từng gặp phải trong thời niên thiếu, bao gồm xung đột nội tâm giữa bản năng ham muốn xác thịt và sự răn dạy khắt khe của cha mẹ.
Một tác giả khác chịu ảnh hưởng từ tư tưởng của Carl Jung là Olga Tokarczuk, nhà văn người Ba Lan đoạt giải Nobel Văn học 2018, với các tác phẩm nổi bật như “The Books of Jacob” (Những cuốn sách của Jacob) và “Drive Your Plow Over the Bones of the Dead” (Lái máy cày qua bộ xương chết chóc). Năm 1995, bà đã ra mắt tiểu thuyết “E.E”, lấy cảm hứng từ công trình nghiên cứu “Về tâm lý học, bệnh lý học của những hiện tượng được xem là huyền bí” (1902) của Jung.
Âm nhạc cũng là một lĩnh vực chịu tác động mạnh mẽ từ tư tưởng của Jung, và David Bowie (1947-2016) là một trong những nghệ sĩ tiêu biểu nhất. Theo Arun Starkey, Bowie đã sử dụng nghệ thuật để khám phá triết lý của Carl Jung từ rất lâu trước khi trở nên nổi tiếng. Hai ca khúc “Shadow Man” (1967) và “Glass Spiders” (1987) lần lượt dựa trên hai nguyên mẫu “Cái bóng” (Shadow) và “Người mẹ” (The Mother) của Jung.
Năm 2013, Tanja Stark, một nghệ sĩ kiêm nhà điều trị tâm lý người Australia, đã xuất bản tiểu luận “Crashing Out With Sylvian: David Bowie, Carl Jung And The Unconscious”. Trong bài viết này, bà đề cập đến nhận định của Tony Oursler, một nghệ sĩ đa phương tiện và là bạn thân lâu năm của Bowie, về mối liên kết bền chặt giữa Bowie và Jung. Oursler từng nói: “David Bowie sống trong thế giới nguyên mẫu của Carl Jung, đọc và nói về nhà phân tâm học này bằng một niềm say mê”.
Tầm ảnh hưởng của Jung còn lan rộng đến Kpop. Năm 2019, nhóm nhạc BTS đã phát hành album “Map of the Soul: Persona”, dựa trên cuốn sách “Jung’s Map of the Soul: An Introduction” (Bản đồ tâm hồn của Jung: Mở đầu) của chuyên gia tâm lý Murray Stein. Cuốn sách này cung cấp nền tảng về các nguyên tắc cơ bản trong tâm lý học phân tích.
Theo BBC, không chỉ tên album mang đậm tinh thần của Carl Jung, mà lời bài hát cũng đào sâu vào các khái niệm tâm lý và vô thức tập thể, đặc biệt là tư tưởng về “Persona”, một trong những nguyên mẫu của Jung. Murray Stein giải thích rằng trong tiếng Latin, “persona” chỉ chiếc mặt nạ của diễn viên trên sân khấu. Ông cũng cho rằng tất cả chúng ta đều “đeo mặt nạ” khi ra ngoài để hòa nhập vào xã hội.
Trong ca khúc “Intro: Persona”, trưởng nhóm RM của BTS đã rap: “‘Tôi là ai?’ là câu tôi tự hỏi cả đời. Và tôi sẽ chẳng bao giờ tìm thấy câu trả lời”. BBC nhận định rằng rapper muốn nói về việc những lời khen trên sân khấu đã ngăn cản anh nhìn nhận những khuyết điểm và con người thật của mình.
Trong lĩnh vực hội họa, Jackson Pollock (1912-1956), họa sĩ người Mỹ thuộc trường phái Biểu hiện trừu tượng, được xem là người chịu ảnh hưởng nhiều nhất từ Carl Jung. Ông nổi tiếng với kỹ thuật vẩy sơn (drift painting) tạo ra những dòng xoáy màu phức tạp. Từ năm 1938 đến 1942, Pollock đã trải qua quá trình cai nghiện rượu theo trường phái Carl Jung, dưới sự hướng dẫn của hai bác sĩ Joseph L. Henderson và Violet Staub de Laszlo. Khi điều trị với Laszlo, ông được khuyến khích vẽ để giải tỏa cảm xúc. Về sau, Jackson Pollock đã thể hiện các lý thuyết và nguyên mẫu của Jung trong các tác phẩm của mình.
Trong lĩnh vực điện ảnh, Carl Jung đã truyền cảm hứng cho nhiều nhà làm phim, như đạo diễn người Italy Federico Fellini (1920-1993) trong giai đoạn hậu hiện đại từ thập niên 1960, và Stanley Kubrick (1928-1999) của Mỹ. Gần đây hơn, bộ phim “The Lighthouse” (2019) của đạo diễn Robert Eggers cũng chịu ảnh hưởng từ tư tưởng của Jung.
Arun Starkey nhận định rằng tất cả những tác phẩm và nghệ sĩ được đề cập chỉ là phần nổi của tảng băng chìm về sức ảnh hưởng của Jung đối với nền văn hóa. Ông kết luận: “Khi thế hệ mới đọc các công trình nghiên cứu của ông, tiếp thu những ý nghĩa mới trong bối cảnh thế giới đang thay đổi, những tư tưởng này sẽ len lỏi sâu hơn vào cấu trúc xã hội”.
Với những đóng góp to lớn của mình, Carl Jung đã để lại một di sản vô giá cho nhân loại. Tư tưởng của ông tiếp tục được nghiên cứu, khám phá và ứng dụng trong nhiều lĩnh vực khác nhau, từ tâm lý học, văn học, âm nhạc, hội họa đến điện ảnh, cho thấy sức sống bền bỉ và tầm ảnh hưởng sâu rộng của ông đối với thế giới hiện đại.
Admin
Nguồn: VnExpress
