Vụ án Thái Khắc Thành ở Hưng Yên: Ranh giới mong manh giữa bảo tồn và vi phạm pháp luật trong việc nuôi động vật quý hiếm.
Tháng 4 vừa qua, ông Thái Khắc Thành (45 tuổi, trú tại Đô Lương, Nghệ An) đã bị khởi tố và tạm giam. Tòa án Nhân dân Khu vực 5, tỉnh Hưng Yên sau đó tuyên phạt ông 6 năm tù vì hành vi mua bán và nhân giống gà lôi trắng. Theo Nghị định 84/2021, hành vi này vi phạm Điều 244 Bộ luật Hình sự về bảo vệ động vật nguy cấp, quý hiếm, do gà lôi trắng thuộc nhóm IB (cấm khai thác). Tuy nhiên, theo Thông tư 27/2025 của Bộ Nông nghiệp & Phát triển Nông thôn (có hiệu lực từ 1/7), gà lôi trắng được chuyển sang nhóm IIB (hạn chế khai thác). Viện Kiểm sát Nhân dân tỉnh Hưng Yên đã đề nghị hủy bản án sơ thẩm để điều tra lại vụ việc.
Thông tin này làm dấy lên nhiều thắc mắc: liệu việc nhân giống và nuôi các loài động vật quý hiếm có nên được khuyến khích hay không?
Theo các chuyên gia, việc nuôi nhốt động vật hoang dã có thể tạo kẽ hở cho các đối tượng lợi dụng, trà trộn nguồn gốc động vật hoang dã bị săn bắt trái phép. Hơn nữa, nhu cầu tiêu thụ tăng cao có thể thúc đẩy các hoạt động săn bắt bất hợp pháp.
Việc nuôi nhốt động vật trong môi trường hạn chế số lượng cá thể cũng có thể dẫn đến thoái hóa gene. Điều này được đề cập trong Công ước CITES (Công ước về buôn bán quốc tế các loài động, thực vật hoang dã nguy cấp). Các chương trình nuôi sinh sản trong điều kiện nuôi nhốt được xem là cần thiết cho bảo tồn, nhưng có thể làm giảm đa dạng di truyền do giao phối cận huyết, gây ra sức khỏe kém và giảm khả năng thích nghi với môi trường. Ngoài ra, còn có nguy cơ lai tạp giữa cá thể nuôi nhốt và quần thể hoang dã, gây ô nhiễm di truyền.
Việc nuôi động vật hoang dã, quý hiếm còn tiềm ẩn nguy cơ lây truyền mầm bệnh. Ví dụ, rùa, thằn lằn, rắn cảnh thường mang vi khuẩn có thể gây tiêu chảy, mất nước, đặc biệt nguy hiểm cho trẻ nhỏ. Năm 2004, Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh (CDC) của Mỹ từng cấm nhập khẩu mọi loài cầy hương để hạn chế nguy cơ lây lan SARS.
Nhiều loài được xếp loại “Ít lo ngại” theo Sách đỏ của IUCN (Liên minh Bảo tồn Thiên nhiên Quốc tế) nhưng lại bị đe dọa ở một số khu vực. Ví dụ, rùa tai đỏ khi du nhập vào Việt Nam đã trở thành loài ngoại lai xâm hại, ảnh hưởng đến các loài bản địa.
Để đảm bảo động vật quý hiếm được nuôi khỏe mạnh, CITES khuyến cáo cần sàng lọc, giám sát và quản lý di truyền. Nếu không, việc nuôi nhốt có thể gây hại ngược lại cho công tác bảo tồn.
Theo Điều 1 của Thông tư 27, các hoạt động nuôi sinh sản, nuôi sinh trưởng, xuất khẩu loài động vật nguy cấp, quý, hiếm (được ưu tiên bảo vệ) phục vụ mục đích thương mại chỉ được thực hiện đối với cá thể từ thế hệ F2 trở đi.
Nhóm II bao gồm các loài thuộc Phụ lục II và III của Công ước CITES, có tên trong Sách đỏ Việt Nam thuộc nhóm VU (Vulnerable – dễ tổn thương) hoặc có khả năng bị nguy cấp trong tự nhiên, cần có biện pháp quản lý hạn chế khai thác. Điều này đồng nghĩa với việc hoạt động nuôi và nhân giống phải được giám sát và quản lý chặt chẽ.
Thực tế cho thấy, nhiều người dân đã vướng vào vòng lao lý liên quan đến việc nuôi, mua bán động vật quý hiếm, ngay cả với những loài được IUCN xếp vào nhóm “Ít lo ngại”.
Tháng 3 vừa qua, một phụ nữ ở Gia Lai đã bị khởi tố sau khi mua một con rắn hổ chúa và 4 con chồn bay, cất trữ trong nhà. Năm ngoái, một phụ nữ ở Quảng Nam cũng bị bắt vì mua một con chồn bay. Thời điểm đó, chồn bay thuộc nhóm IB (nghiêm cấm khai thác), nhưng nay theo Thông tư 27, loài này đã được chuyển sang nhóm IIB (hạn chế khai thác).
Năm 2022, chùa Phước Hải (TP.HCM) đã phối hợp với kiểm lâm bàn giao 62 cá thể rùa quý hiếm cho Trạm cứu hộ động vật hoang dã Củ Chi, trong đó có cả rùa núi vàng – một loài cực kỳ nguy cấp. Đại diện nhà chùa cho biết, nhiều con rùa do người dân mang đến phóng sinh với mong muốn làm việc thiện, nhưng vô tình tiếp tay cho hoạt động buôn bán bất hợp pháp.
Nhiều quốc gia trên thế giới cũng có những quy định nghiêm ngặt về việc nuôi và mua bán động vật quý hiếm. Tại Mỹ, việc nuôi nhốt và buôn bán các loài động vật nguy cấp và quý hiếm phải tuân thủ Đạo luật về các loài nguy cấp (Endangered Species Act), trong đó quy định rõ ràng về việc cấp phép và giám sát các hoạt động này. Tương tự, tại Liên minh châu Âu, các quốc gia thành viên phải tuân thủ các quy định của Công ước CITES và pháp luật quốc gia.
Như vậy, việc bảo tồn động vật quý hiếm đòi hỏi sự cân bằng giữa các biện pháp bảo vệ nghiêm ngặt và việc cho phép nuôi, nhân giống có kiểm soát, đồng thời cần có sự giám sát chặt chẽ để ngăn chặn các hành vi vi phạm pháp luật và bảo vệ đa dạng sinh học.
Admin
Nguồn: VnExpress
