Trong một bài toán tưởng chừng đơn giản mang tên “bài toán Linda,” hai nhà tâm lý học Daniel Kahneman và Amos Tversky đã chỉ ra một lỗi tư duy phổ biến của con người. Bài toán được đặt ra như sau:
Linda, 31 tuổi, độc thân, thông minh, thẳng thắn, học triết học, quan tâm đến công lý xã hội và từng tham gia biểu tình phản đối vũ khí hạt nhân. Vậy điều nào có khả năng xảy ra hơn?
(A) Linda là nhân viên ngân hàng.
(B) Linda là nhân viên ngân hàng và là nhà nữ quyền.
Phần lớn những người được hỏi (khoảng 80-90%) chọn phương án (B), bởi vì nó phù hợp với hình mẫu về một người phụ nữ có học thức, quan tâm đến xã hội. Tuy nhiên, theo logic xác suất, đáp án đúng phải là (A).
Trong toán học, xác suất để một sự kiện xảy ra đồng thời hai điều kiện (A và B) luôn nhỏ hơn hoặc bằng xác suất để một trong hai điều kiện đó xảy ra riêng lẻ (A). Việc chúng ta chọn sai là do “tính điển hình,” tức là xu hướng đánh giá dựa trên sự tương đồng với một hình mẫu quen thuộc, thay vì dựa vào lý luận logic hoặc dữ liệu thực tế.
Thực tế này cho thấy chúng ta thường bị cuốn hút bởi những câu chuyện “có vẻ đúng” hơn là sự thật. Đây là một vấn đề nguy hiểm, đặc biệt trong bối cảnh mạng xã hội hiện nay. Những thông tin sai lệch, được tô vẽ bằng hình ảnh và câu chuyện cảm động, dễ dàng lan truyền và nhận được sự đồng tình lớn, bất chấp tính xác thực của chúng.
Hãy nhớ lại những vụ việc cộng đồng mạng lên án một cá nhân chỉ dựa trên một đoạn video ngắn, cắt xén từ một tình huống phức tạp hơn. Hình ảnh trong video có thể khớp với định kiến về “người xấu,” và sự phẫn nộ lan truyền nhanh chóng, bỏ qua bối cảnh thực tế.
Sai lầm này không chỉ xuất hiện trong đời sống xã hội, mà còn trong các vấn đề kinh tế và chính trị. Một chính sách “nghe hợp lý” thường dễ được ủng hộ hơn một giải pháp dung hòa, ngay cả khi dữ liệu cho thấy cách tiếp cận mềm dẻo hiệu quả hơn.
Các nhà quảng cáo cũng khai thác điểm yếu này. Một sản phẩm được quảng cáo là “hữu cơ và không chứa đường” thường được đánh giá cao hơn sản phẩm chỉ có nhãn “hữu cơ,” mặc dù đặc điểm thứ hai không thực sự quan trọng.
Nguy cơ càng tăng cao khi thông tin sai lệch được lan truyền nhanh chóng và được củng cố bởi hiệu ứng đám đông. Chúng ta không chỉ tin vào những câu chuyện hợp lý, mà còn cảm thấy an tâm hơn khi thấy nhiều người khác cũng tin như vậy. Một nghiên cứu của MIT cho thấy tin giả lan truyền trên Twitter nhanh hơn 70% so với tin thật, chủ yếu vì chúng “hấp dẫn” và phù hợp với những niềm tin sẵn có.
Bên cạnh “bẫy Linda,” còn có nhiều thiên kiến nhận thức khác khiến chúng ta dễ bị dẫn dắt. Ví dụ, “thiên kiến xác nhận” khiến chúng ta chỉ tìm kiếm và tin vào những thông tin củng cố niềm tin hiện có. “Thiên kiến sẵn có” khiến chúng ta đánh giá khả năng xảy ra của một sự kiện dựa trên những ví dụ dễ nhớ, thay vì dữ liệu khách quan.
“Bài toán Linda” là một lời nhắc nhở về cách chúng ta xử lý thông tin. Trong một thế giới mà thông tin sai lệch lan truyền nhanh chóng, việc nhận thức được những điểm yếu trong tư duy là bước đầu tiên để tự bảo vệ mình.
Vì vậy, trước khi tin vào bất kỳ thông tin nào, đặc biệt là những thông tin gây xúc động mạnh, hãy tự hỏi: “Tôi đang đánh giá sự việc dựa trên bằng chứng và xác suất, hay chỉ vì nó nghe có lý?”. Câu trả lời có thể giúp chúng ta tránh rơi vào những cái bẫy nhận thức nguy hiểm, cả trên mạng và ngoài đời thực.
Admin
Nguồn: VnExpress
