Ngày nay, máy điều hòa đã trở thành thiết bị quen thuộc trong mỗi gia đình và các tòa nhà công cộng. Tuy nhiên, ít ai biết rằng chưa đầy một thế kỷ trước, điều hòa vẫn là một thứ xa xỉ, và con người đã phải tìm mọi cách để chống chọi với cái nóng mùa hè.
Mark MacNish, Giám đốc Hội đồng Lịch sử Cutchogue-New Suffolk (New York), nhận xét: “Việc giữ mát là một quá trình tiến hóa chậm rãi, chứ không phải một cuộc cách mạng”. Vậy, người xưa đã làm gì để vượt qua những ngày hè oi bức?
**Trang phục thoáng mát**
Ngày nay, chúng ta có thể mặc áo phông quanh năm nhờ làm việc trong môi trường điều hòa. Nhưng trước đây, việc thay đổi trang phục theo mùa là điều bắt buộc. Khi hè đến, mọi người sẽ chuyển từ quần áo len sang các loại vải cotton hoặc lanh thoáng mát hơn.
MacNish cho biết: “Những phụ nữ giàu có đôi khi xuống tầng hầm và chỉ mặc áo lót khi thời tiết quá nóng”.
**Du lịch tránh nóng**
Từ thế kỷ 17, nhiều gia đình sống ở trung tâm Long Island (Mỹ) đã rời nhà đến những túp lều nhỏ ven biển mỗi khi hè về. Họ vừa tránh nóng, vừa kiếm sống bằng nghề đánh cá. Đến giữa thế kỷ 19, giới thượng lưu thành thị bắt đầu xây dựng các biệt thự nghỉ hè ở vùng núi hoặc ven biển. Đến những năm 1920, trào lưu này lan rộng đến tầng lớp trung lưu và người lao động, khi họ tìm đến những cabin nhỏ hoặc nhà nghỉ để thoát khỏi cái nóng của thành phố. Sự phổ biến của ô tô càng thúc đẩy trào lưu du lịch mùa hè phát triển mạnh mẽ.
**Quạt tay**
Quạt cầm tay từng là biểu tượng của địa vị xã hội, đặc biệt trong thế kỷ 19. Nó không chỉ là một công cụ làm mát mà còn là một phụ kiện thời trang, một vật phẩm nghi lễ tôn giáo và một phương tiện giao tiếp xã hội. Vào cuối thế kỷ 19, quạt giấy in quảng cáo hoặc hình ảnh ứng cử viên chính trị được phát miễn phí và trở nên phổ biến rộng rãi. Dù làm bằng lụa hay giấy báo cũ, quạt tay vẫn là một vật bất ly thân giúp làm mát hiệu quả trong mùa hè.
**Nấu ăn bên ngoài nhà**
Trước khi có điện, bếp củi hoặc than là nguyên nhân chính khiến ngôi nhà trở nên nóng bức. Để giảm nhiệt, nhiều gia đình xây thêm một căn bếp mùa hè tách biệt. Họ cũng tranh thủ nấu ăn vào sáng sớm hoặc sau khi mặt trời lặn để chuẩn bị thức ăn cho cả ngày.
**Ăn ngủ ngoài trời**
Khi không khí trong nhà quá ngột ngạt, người xưa thường ra hiên hoặc sân để ăn tối, trò chuyện và ngủ. Những ngôi nhà ở thế kỷ 19 thường có hiên rộng, không chỉ để hóng gió mà còn để che nắng. Tổng thống Woodrow Wilson từng chuyển văn phòng ra một chiếc lều ở Vườn Hồng vào mùa hè năm 1914. Thậm chí, người tiền nhiệm William Howard Taft còn ngủ trong một “hiên ngủ” được dựng trên mái Nhà Trắng. MacNish giải thích: “Thông thường, hiên ngủ là những hiên nhỏ ở tầng hai bên ngoài phòng ngủ”.
Tại các thành phố đông đúc, những người không có hiên thường ra cầu thang thoát hiểm để ngủ, mặc dù nhiều người bị cảnh sát phạt vì cản trở lối thoát hiểm.
**Cửa sổ đón gió**
Cửa sổ đôi, loại cửa có hai khung kính trượt lên xuống độc lập, là một giải pháp thông minh để làm mát nhà. Thiết kế này tận dụng xu hướng tự nhiên của không khí, tạo ra luồng đối lưu. Khí nóng thoát ra phía trên, kéo không khí mát từ dưới vào. Cửa sổ càng cao, luồng gió càng mạnh, đó là lý do cửa sổ ngày càng cao hơn vào cuối thế kỷ 19.
John Cluver, kiến trúc sư tại hãng Voith & Mactavish (Philadelphia), cho biết: “Trước khi có điều hòa, cửa sổ là công cụ chính để làm mát nhà”.
Người xưa còn xây nhà theo hướng gió và ánh sáng mặt trời để tận dụng luồng gió tự nhiên và tránh gió Bắc. Ở những vùng khí hậu ấm áp, nhà thường được xây sao cho cửa ra vào và cửa sổ thông nhau. Ông giải thích thêm: “Nếu cửa sổ nằm ở phía có nắng hoặc đang mưa, người ta có thể đóng cửa chớp mà vẫn cho không khí lưu thông. Loại cửa chớp có thể khóa được sẽ cho phép không khí mát ban đêm lùa vào, đồng thời ngăn trộm”.
**Kiến trúc nhà để tránh nắng, đón gió**
Một số ngôi nhà có cầu thang trung tâm mở, đôi khi có tháp nhỏ hoặc mái vòm với cửa sổ có thể mở, tạo hiệu ứng ống khói để lưu thông không khí. Trần nhà cao khoảng 3 mét đẩy khí nóng lên cao, giữ cho không gian bên dưới mát mẻ hơn. Kiến trúc truyền thống ở các vùng khác nhau được thiết kế để phù hợp với khí hậu địa phương. Ví dụ, có những khu làm cửa sổ lớn ba cánh để tối đa hóa thông gió, hoặc xây nhà có sân trong và hiên nhà để tạo hiệu ứng ống khói, đẩy không khí nóng ra ngoài.
**Sử dụng đá hoặc băng**
Từ đầu thế kỷ 19, khi ngành khai thác và phân phối băng tự nhiên phát triển, những khối băng lớn được cắt từ hồ đóng băng và đưa đến các thành phố. Tại đây, chúng được bán lẻ cho các gia đình, chủ yếu để giữ thực phẩm. Tuy nhiên, nhiều người cũng tận dụng băng để làm mát không khí trong nhà. Họ đặt băng trước quạt để tăng hiệu quả làm mát, hoặc đơn giản là đặt trong chậu gần cửa sổ để tạo luồng khí mát khi gió lùa qua. Một thú vui xa xỉ của giới nhà giàu là thuê người thổi gió qua những tảng băng trong các bữa tiệc mùa hè, một tiền thân của hệ thống điều hòa thô sơ.
**Quạt điện**
Năm 1786, John Cram tạo ra một thiết bị gắn vào ghế với bàn đạp chân để quay quạt. Tròn một thế kỷ sau, Schuyler Wheeler phát minh ra chiếc quạt điện đầu tiên. Đến năm 1925, chỉ khoảng một nửa số hộ gia đình ở Mỹ có điện, nhưng các loại quạt chạy bằng dây cót, dầu hỏa hoặc khí gas vẫn được sử dụng rộng rãi.
**Điều chỉnh giờ làm việc và sinh hoạt**
Khi không có điều hòa, người xưa buộc phải linh hoạt hơn với thời gian biểu hàng ngày. Nhiều gia đình thức dậy từ sáng sớm để hoàn thành công việc, sau đó nghỉ trưa dài, rồi làm việc lại khi trời dịu mát. Các sự kiện cộng đồng như hội chợ, buổi hòa nhạc hay thánh lễ cũng được tổ chức vào sáng sớm hoặc chiều tối.
Người dân thường tắm hoặc dội nước nhiều lần trong ngày. Ngoài ra, việc bơi lội ở ao hồ, sông suối, hoặc sau này là các bể bơi công cộng, cũng trở thành hoạt động phổ biến.
Trong bối cảnh biến đổi khí hậu khiến các đợt nắng nóng kéo dài và gay gắt hơn, những giải pháp dân gian xưa đang được nhìn nhận lại dưới góc độ bền vững và tiết kiệm năng lượng. Từ kiến trúc, trồng cây, đến điều chỉnh lối sống, tất cả đều góp phần giúp con người thích nghi tốt hơn với môi trường mà không nhất thiết phải phụ thuộc hoàn toàn vào điều hòa.
Admin
Nguồn: VnExpress
