Những ngày gần đây, hàng nghìn cư dân Phoenix, Arizona đã trải qua một hiện tượng thời tiết khắc nghiệt: một bức tường bụi khổng lồ bao phủ phần lớn thành phố. Cơn bão bụi, hay còn gọi là “haboob,” đã làm giảm tầm nhìn xuống gần như bằng không, kèm theo đó là những trận giông bão lớn khiến hơn 60.000 người dân Arizona bị mất điện. Sân bay quốc tế Phoenix Sky Harbor đã phải tạm ngừng hoạt động trong khoảng một giờ, ảnh hưởng đến các chuyến bay đi và đến khi đám mây bụi bao trùm cơ sở hạ tầng quan trọng này.
Vậy “haboob” là gì? Theo các chuyên gia khí tượng, haboob là một loại bão bụi đặc biệt, hình thành từ các cơn giông bão lớn, có thể kéo dài hàng kilomet và cao hàng nghìn mét. Chúng có khả năng di chuyển xa hàng trăm kilomet, tùy thuộc vào địa hình khu vực. Sean Benedict, nhà khí tượng học hàng đầu tại Cơ quan Thời tiết Quốc gia ở Phoenix, giải thích rằng không phải tất cả các cơn bão bụi đều được coi là haboob. Hầu hết các cơn bão bụi ở vùng tây nam nước Mỹ được phân loại là haboob, và chúng khác biệt so với các cơn bão bụi thông thường về nguyên nhân, hình dạng và thời gian tồn tại.
Haboob thường xuất hiện trong mùa gió mùa ở Bắc Mỹ. Mùa gió mùa là một hệ thống áp suất cao theo mùa, hình thành khi nhiệt độ mùa hè gây ra sự thay đổi trong mô hình gió, hút hơi ẩm từ Thái Bình Dương và vịnh California. Độ ẩm này tạo điều kiện cho các cơn giông hình thành trong khu vực, từ đó kích hoạt các cơn bão bụi như haboob. Áp suất cao khiến các cơn bão phát triển mạnh nhưng ít di chuyển, cuối cùng chúng sụp đổ và tạo ra những cơn gió giật mạnh gần mặt đất, được gọi là downburst hoặc microburst.
Một cụm giông lớn có thể liên tục tạo ra những cơn gió giật mạnh với vận tốc từ 80 đến 128 km/h. Những cơn gió mạnh này cuốn lớp đất tơi xốp lên khỏi mặt đất, tạo điều kiện cho haboob hình thành. Kyle Rine, điều phối viên phòng thí nghiệm kiêm nhà nghiên cứu tại Đại học Arizona, cho biết khi các hạt đất đá bay lên không trung và va chạm xuống mặt đất, chúng giải phóng nhiều mảnh vụn nhỏ hơn. Quá trình này, được gọi là saltation, đóng vai trò quan trọng trong sự phát triển của haboob, tạo ra bức tường bụi khổng lồ.
Chính vì phản ứng dây chuyền này mà các xa lộ ở Arizona thường xuyên trở thành mục tiêu tấn công của haboob. Đặc biệt, hành lang giữa Phoenix và Tucson là nơi mà hầu hết các cơn bão bụi này hình thành.
Tuy nhiên, tác động của haboob không chỉ dừng lại ở việc gây cản trở giao thông và giảm tầm nhìn. Các chuyên gia cảnh báo rằng khi khí hậu tiếp tục thay đổi, các cơn bão bụi cực đoan như haboob sẽ gia tăng về tần suất và cường độ. Hesham El-Askary, giáo sư khoa học Trái Đất tại Đại học Chapman, cho biết gió mạnh, ngày nóng hơn, mùa hè khô hơn và độ ẩm cao có thể khiến đất dễ bị xói mòn và bay lơ lửng hơn. Những thay đổi này sẽ được ghi nhận rõ rệt hơn ở các khu vực siêu khô hạn trên thế giới, bao gồm cả vùng tây nam nước Mỹ.
Mặc dù khí hậu đóng vai trò quyết định trong việc hình thành các cơn bão bụi như haboob, chúng cũng có thể tác động ngược lại đến khí hậu. Một nghiên cứu năm 2023 do Quỹ Khoa học Quốc gia tài trợ cho thấy bụi khí quyển từ sa mạc có tác dụng làm mát nhẹ hành tinh, giúp giảm bớt hiện tượng ấm lên do khí nhà kính gây ra.
Tuy nhiên, haboob cũng có thể gây ra những tác động tiêu cực đến sức khỏe con người. Tầm nhìn gần như bằng không và các vụ cháy rừng có thể làm trầm trọng thêm tình hình. Khói từ cháy rừng có thể lắng xuống và trở lại thành aerosol khi mùa gió mùa bắt đầu. Haboob cũng có thể làm tăng nguy cơ mắc các bệnh nhiễm trùng đường hô hấp, chẳng hạn như nhiễm nấm. Gió mạnh làm khuấy động các bào tử gây nhiễm trùng, khiến con người dễ hít phải hơn, theo Stefania Papatheodorou, phó giáo sư tại Trường Y tế Công cộng Rutgers.
Ở vùng tây nam nước Mỹ, haboob có thể cuốn theo tàn dư từ các mỏ đã ngừng hoạt động, bị ô nhiễm kim loại nặng như chì và thạch tín. Các chất ô nhiễm này thậm chí có thể tồn tại trong không khí nhiều ngày sau khi haboob đi qua. Việc tiếp xúc thường xuyên với các hạt bụi lớn có thể dẫn đến các vấn đề sức khỏe mãn tính về hô hấp, tim mạch và viêm nhiễm.
Đối mặt với những thách thức do haboob gây ra, việc nâng cao nhận thức cộng đồng và tăng cường các biện pháp phòng ngừa là vô cùng quan trọng để bảo vệ sức khỏe và sự an toàn của người dân.
Admin
Nguồn: VnExpress
