Sự ra đi của nghệ sĩ Phạm Thị Thành vào ngày 3/9 tại nhà riêng, hưởng thọ 84 tuổi, đã để lại niềm tiếc thương sâu sắc trong lòng đồng nghiệp và khán giả. Biên kịch Nguyễn Thị Hồng Ngát chia sẻ, trong những năm cuối đời, dù trí nhớ suy giảm, bà vẫn luôn nhận ra những người thân thiết. Hàng năm, các thế hệ học trò vẫn luôn tề tựu bên bà vào dịp sinh nhật và Ngày Nhà giáo Việt Nam.
Nghệ sĩ Phạm Thị Thành sinh ra tại Huế, là ái nữ của ông Phạm Khắc Hòe, Đổng lý ngự tiền văn phòng dưới triều vua Bảo Đại, và bà Công Tôn Nữ Diệu Phẩm, cháu nội vua Minh Mạng. Từ nhỏ, bà đã được thừa hưởng tình yêu văn chương từ người cha và giọng hát ngọt ngào từ người mẹ.
Năm 14 tuổi, bà được nhà thơ Tố Hữu giới thiệu vào Đoàn văn công Trung ương. Tại đây, bà tham gia đội hợp xướng Hòa Bình cùng với nghệ sĩ Thái Thị Liên (mẹ của nghệ sĩ Đặng Thái Sơn), từng thu âm các bài hát cách mạng như “Tiến quân ca,” “Lãnh tụ ca,” và “Hồn tử sĩ” tại Trung Quốc. Một năm sau, bà chuyển sang Đoàn kịch nói Trung ương, được các nghệ sĩ gạo cội như Thế Lữ, Song Kim, Mộng Long dìu dắt và có cơ hội biểu diễn phục vụ chiến sĩ ở chiến trường B.
Với khát vọng trở thành đạo diễn, sau khi rời chiến khu trở về Hà Nội, bà hoàn thành chương trình văn hóa cơ bản và xuất sắc thi đỗ vào khoa Đạo diễn tại Học viện Quốc gia về nghệ thuật sân khấu tại Moskva, Liên Xô (cũ). Bà đã có bảy năm tu nghiệp tại đây. Năm 1975, vở kịch “Những chiếc lông hạc,” tác phẩm đầu tay do bà dàn dựng để tốt nghiệp, đã nhận được đánh giá cao từ các giáo sư hướng dẫn.
Đạo diễn Phạm Thị Thành luôn coi sân khấu là “thánh đường” và cống hiến hết mình cho nghệ thuật biểu diễn trong hơn nửa thế kỷ. Năm 1977, sau khi trở về nước, bà ấp ủ ý tưởng thành lập một đơn vị nghệ thuật dành cho thanh thiếu niên. Cùng với bà Hà Nhân, nữ đạo diễn sân khấu đầu tiên của Việt Nam, bà đã lên ý tưởng và viết đề cương. Ngày 10/4/1978, Nhà hát Tuổi trẻ chính thức ra đời. Bà Hà Nhân giữ chức giám đốc, và nghệ sĩ Nguyễn Thị Thành đảm nhận vị trí phó giám đốc.
Trong suốt sự nghiệp, bà đã đào tạo nhiều thế hệ diễn viên cho nhà hát, trong đó thành công nhất là khóa đầu tiên, với những tên tuổi nổi tiếng như nghệ sĩ Lê Khanh, Chí Trung, Ngọc Huyền, Lan Hương, Thu Hằng, Anh Tú, Đức Hải.
Nghệ sĩ Chí Trung bồi hồi nhớ lại: “Chúng tôi lúc ấy như những con chim non ngơ ngác, chỉ có một lòng háo hức với nghề. Cô đã dạy cho chúng tôi những bài học đầu tiên, từ những vai diễn nhỏ như cướp biển trong ‘Vào đời’ rồi đến những vở diễn lớn như ‘Romeo và Juliet,’ ‘Lời thề thứ 9′”.
Nghệ sĩ Lê Khanh coi bà Phạm Thị Thành như “người mẹ thứ hai,” người đã nuôi dưỡng chị trên sân khấu. Năm 18 tuổi, chị được bà tin tưởng giao vai chính trong vở “Romeo và Juliet,” và sau đó là hàng loạt các vai diễn đỉnh cao khác, tiêu biểu như vai Đan Thiềm trong “Vũ Như Tô.” Trong ký ức của diễn viên Lê Khanh, bà Phạm Thị Thành là một người phụ nữ sắc sảo, thông minh, trẻ trung và phóng khoáng. “Sớm tiếp xúc với văn hóa phương Tây, bà có cái nhìn cởi mở, hiện đại về nhiều vấn đề, được học trò, đàn em yêu quý. Ở thời mà các nhà hát vẫn quản lý diễn viên khá chặt chẽ, bà tạo điều kiện cho tôi được đi đóng phim điện ảnh bên ngoài, miễn sao vẫn hoàn thành công việc ở cơ quan,” nghệ sĩ Lê Khanh chia sẻ.
Nghệ sĩ Phạm Thị Thành từng đúc rút kinh nghiệm “trồng người”: “Muốn có một thế hệ diễn viên giỏi phụ thuộc vào các khâu sau: tuyển chọn tốt, dạy tận tình, đầu tư nhiều sức lực. Bởi vậy, khi dạy các em, tôi tham lam giảng nhiều thứ, từ âm nhạc, hội họa đến các môn lý luận, yêu cầu các em phải tập các vở Việt Nam, các thể loại bi hài kịch. Dạy như vậy rất mất công nhưng tạo được cái nền lâu dài để phát triển năng khiếu”.
Nghệ sĩ Phạm Thị Thành đã đạo diễn hơn 200 vở kịch sân khấu, trong đó có nhiều vở nổi tiếng và có sức ảnh hưởng lớn đến các thế hệ sau như “Đỉnh cao mơ ước” (tác giả Tất Đạt), “Vũ Như Tô” (tác giả Nguyễn Huy Tưởng), và “Rừng trúc” (tác giả Nguyễn Đình Thi).
Đặc biệt, bà còn là người có công lớn trong việc thúc đẩy sự nghiệp của nhà viết kịch Lưu Quang Vũ. Năm 1979, sau khi Nhà hát Tuổi trẻ được thành lập, bà mong muốn dàn dựng một vở diễn cổ vũ lối sống đẹp của thanh niên trong thời đại mới. Bà đã nhận được kịch bản “Sống mãi tuổi 17” của nhà báo Đào Duy Kỳ. Tuy nhiên, bà nhận thấy kịch bản còn nhiều yếu tố chưa phù hợp. Đạo diễn Phạm Thị Thành đã sắp xếp lại bố cục, đưa ra ý tưởng về việc thế hệ trẻ nghe một cụ già kể lại câu chuyện kháng chiến xưa, và muốn nhờ một tác giả có tư tưởng mới mẻ viết lại. Họa sĩ Phùng Huy Bính đã giới thiệu nhà thơ Lưu Quang Vũ. Bà giao hạn cho ông Vũ hoàn thành kịch bản trong 30 ngày, nhưng ông chỉ cần 20 ngày để hoàn thành. Vở kịch đã trở thành tác phẩm đầu tiên của Nhà hát Tuổi trẻ, và ngay lập tức tạo được tiếng vang lớn.
Nghệ sĩ Phạm Thị Thành đã dàn dựng khoảng 24 vở kịch của Lưu Quang Vũ, trong đó nổi tiếng nhất là “Trái tim trong trắng,” “Lời nói dối cuối cùng,” “Bệnh sĩ,” và “Lời thề thứ 9.” Hai người từng được xem là “cặp bài trùng” – Lưu Quang Vũ viết kịch bản, Nguyễn Thị Thành làm đạo diễn. Những vở diễn do họ hợp tác đều “cháy vé.”
Cả hai đã chạm đến nhiều vấn đề “nóng” của thập niên 1980 qua những tác phẩm bàn về lý tưởng và lối sống của con người trong một thời kỳ có nhiều biến động. Trong lần dựng vở “Nếu anh không đốt lửa,” viết ở giai đoạn bắt đầu xóa bỏ cơ chế bao cấp và nói về mặt tối của cơ chế này, nhiều người đã khuyên bà Phạm Thị Thành xem xét lại, để vở kịch mềm mại hơn. Tuy nhiên, bà Thành và ông Lưu Quang Vũ đã quyết định mời Tổng bí thư Nguyễn Văn Linh đến xem, và được ông khen ngợi.
Nghệ sĩ Nhân dân Lan Hương nhận xét: “Cô Thành rất sắc sảo trong việc dàn dựng, tìm vở để sao cho tác phẩm dễ đi vào lòng người. Kịch của cô mang tính triết lý nhưng không khó hiểu, đánh đố khán giả mà dễ tiếp cận, gần gũi”. Bà được xem là một trong “tứ trụ” của sân khấu phía Bắc, bên cạnh các đạo diễn Doãn Hoàng Giang, Lê Hùng và Đoàn Anh Thắng.
Sau khi về hưu, bà tiếp tục làm đạo diễn cho nhiều chương trình lễ lớn như “990 năm Thăng Long – Hà Nội,” “330 năm thành lập tỉnh Khánh Hòa,” “100 năm Đà Lạt,” và “Festival Huế.” Ngoài ra, bà còn tham gia nhiều dự án trong và ngoài nước, nỗ lực quảng bá các loại hình nghệ thuật truyền thống của dân tộc. Theo đạo diễn Phạm Hoàng Giang, bà là người đặt nền móng cho nghề đạo diễn lễ hội và sự kiện tại Việt Nam.
Nhiều đồng nghiệp và học trò gọi nghệ sĩ Phạm Thị Thành là “người phụ nữ của công việc.” Sinh thời, bà từng tâm sự: “Lẽ ra sự nghiệp và gia đình đều có ý nghĩa như nhau, nhưng với riêng tôi, cái dở nhất lại là coi trọng công việc hơn, thành ra chuyện gia đình của mình không được xuôi chèo mát mái.” Năm 16 tuổi, bà quen nghệ sĩ Đào Mộng Long, một người đàn ông từng trải qua hai cuộc hôn nhân và hơn bà 26 tuổi, ở chiến khu Việt Bắc. Mối tình của bà đã vấp phải sự phản đối từ gia đình.
Khi bà Thành 18 tuổi, hai người kết hôn, nhưng cuộc hôn nhân chỉ kéo dài 10 năm. Bà từng chia sẻ rằng sự tan vỡ trong hôn nhân là điều đương nhiên, bởi khi khoảng cách tuổi tác quá lớn, đến một lúc, cuộc sống của hai người không thể hòa hợp.
Về già, bà sống an vui bên con trai, con gái và hài lòng nhìn lại những năm tháng đã qua. Trong một bài phỏng vấn, bà từng nói: “Đời người như dòng sông trôi, đã qua thì không còn dấu vết. Tôi có nghệ thuật sân khấu là thánh đường làm cõi đi về. Tôi đã sống hết mình vì tình yêu và sự nghiệp, chẳng có gì phải nuối tiếc”. Sự ra đi của bà là một mất mát lớn cho nền sân khấu Việt Nam, nhưng những đóng góp và di sản mà bà để lại sẽ mãi được trân trọng và ghi nhớ.
Admin
Nguồn: VnExpress
