Sa sút trí tuệ sớm là một di chứng thường gặp ở những người từng trải qua đột quỵ, ảnh hưởng nghiêm trọng đến trí nhớ, khả năng tư duy và các kỹ năng sinh hoạt hàng ngày. BS.CKI Nguyễn Phương Trang, Trưởng đơn vị Kích thích từ trường xuyên sọ, Trung tâm Khoa học Thần kinh, Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh TP HCM, cho biết thêm rằng tình trạng này còn làm tăng nguy cơ mắc các chứng trầm cảm, lo âu và giảm động lực trong quá trình phục hồi chức năng.
Đột quỵ gây tổn thương đến các vùng não chịu trách nhiệm cho việc ghi nhớ, ngôn ngữ và điều khiển hành vi. Do đó, người bệnh có thể mất khả năng tiếp nhận và lưu giữ thông tin mới, gặp khó khăn trong việc tập trung và xử lý tình huống một cách nhanh nhạy.
Bác sĩ Trang giải thích rằng có hai cơ chế chính dẫn đến sa sút trí tuệ sau đột quỵ. Thứ nhất, tổn thương trực tiếp từ nhồi máu não hoặc xuất huyết não phá hủy các mô thần kinh quan trọng ở thùy trán hoặc thùy thái dương, là những trung tâm điều khiển trí nhớ và tư duy. Thứ hai, tổn thương gián tiếp xảy ra khi đột quỵ làm gián đoạn sự kết nối giữa các vùng não, giảm lưu lượng máu lên não một cách mạn tính, thúc đẩy quá trình thoái hóa thần kinh và hình thành các ổ nhồi máu nhỏ tái phát, dẫn đến suy giảm khả năng nhận thức. Đặc biệt, đối với bệnh nhân xuất huyết não, áp lực từ khối máu tụ cùng với các phản ứng viêm và độc tính phát sinh trong quá trình phân hủy tế bào máu có thể gây phù não và mở rộng vùng hoại tử.
Các yếu tố nguy cơ như tăng huyết áp, tiểu đường, rối loạn mỡ máu và rung nhĩ có thể làm tăng nguy cơ đột quỵ và đẩy nhanh quá trình suy giảm nhận thức sau này. Người lớn tuổi, những người từng bị cơn thiếu máu não thoáng qua hoặc có bệnh tim mạch nền thường dễ mắc phải tình trạng này hơn.
Trường hợp bà Lan, 59 tuổi, là một ví dụ điển hình. Một năm sau khi trải qua cơn đột quỵ xuất huyết não và được cứu chữa kịp thời, gia đình bà nhận thấy bà thường xuyên nhầm lẫn tên con cháu và đi lạc ngay trong khu phố quen thuộc. Kết quả khám tại khoa Thần kinh, Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh TP HCM, cho thấy bà bị sa sút trí tuệ mạch máu mức độ trung bình do tổn thương não diện rộng sau xuất huyết kết hợp với tình trạng tăng huyết áp không được kiểm soát.
Tương tự, ông Hùng, 68 tuổi, bị đột quỵ nhồi máu não mạch nhỏ ở thùy trán trái, kèm theo nhiều ổ nhồi máu cũ ở vùng dưới vỏ. Mặc dù vận động của ông đã cải thiện sau điều trị nội khoa và phục hồi chức năng, nhưng trí nhớ ngắn hạn của ông lại suy giảm đáng kể. Gần đây, ông thường xuyên quên và khó ghi nhớ thông tin mới, cần sự hỗ trợ từ người khác trong sinh hoạt hàng ngày.
Hiện tại, cả ông Hùng và bà Lan đều đang được điều trị bằng thuốc cải thiện tuần hoàn não, tập phục hồi trí nhớ, trị liệu ngôn ngữ và kích thích từ trường xuyên sọ (TMS) để kích hoạt các vùng não còn khỏe mạnh, từ đó hỗ trợ cải thiện chức năng nhận thức.
Bên cạnh việc phục hồi vận động, bác sĩ Trang khuyến cáo rằng người bệnh sau đột quỵ nên tham gia các chương trình phục hồi chức năng nhận thức ngay từ đầu hoặc khi có các dấu hiệu bất thường. Các chương trình này bao gồm luyện trí nhớ, luyện ngôn ngữ và rèn luyện kỹ năng giải quyết vấn đề. Giai đoạn phục hồi tốt nhất thường bắt đầu từ 24 giờ sau khi xảy ra đột quỵ, khi các chỉ số sinh tồn đã ổn định, và kéo dài đến khoảng tháng thứ ba. Quá trình này cần kết hợp nhiều phương pháp khác nhau để đạt được hiệu quả cao nhất.
Người bệnh sau đột quỵ cần được khám định kỳ và kiểm soát các yếu tố nguy cơ mạch máu như huyết áp, đường huyết, mỡ máu để làm chậm sự tiến triển của suy giảm nhận thức và sa sút trí tuệ do mạch máu. Việc tuân thủ phác đồ dự phòng sau đột quỵ và tái khám định kỳ, đặc biệt trong 6-12 tháng đầu, giúp phát hiện sớm các rối loạn nhận thức và can thiệp kịp thời. Khi có các dấu hiệu như hay quên bất thường, thay đổi tính cách, giảm khả năng lập kế hoạch hoặc mất phương hướng, gia đình cần đưa bệnh nhân đi khám sớm.
Các kỹ thuật chẩn đoán hiện đại hỗ trợ bác sĩ đánh giá toàn diện tình trạng mạch máu và tổn thương não, từ đó xây dựng phác đồ điều trị cá thể hóa. Một số phương pháp điều trị phổ biến bao gồm kích thích từ trường xuyên sọ và các bài tập phục hồi chức năng nhận thức như luyện trí nhớ, ngôn ngữ và kỹ năng giải quyết vấn đề.
Ngoài ra, bệnh nhân cần duy trì một chế độ ăn uống khoa học, giàu rau xanh, cá và các loại hạt, đồng thời hạn chế muối, đường và mỡ bão hòa. Tập thể dục nhẹ nhàng mỗi ngày, tham gia các hoạt động xã hội, đọc sách, chơi nhạc và trò chuyện thường xuyên cũng giúp kích thích và duy trì hoạt động của não bộ, góp phần quan trọng vào quá trình phục hồi sau đột quỵ.
Admin
Nguồn: VnExpress
