Chiến dịch Fishbowl, một loạt các thử nghiệm hạt nhân trên cao do Mỹ thực hiện, đã được tiến hành nhằm nghiên cứu tác động của vụ nổ hạt nhân đối với từ trường Trái Đất. Các thử nghiệm này diễn ra ở độ cao lớn, thậm chí trong khu vực quỹ đạo của vệ tinh.
Trong số đó, thử nghiệm “Starfish Prime” là đáng chú ý nhất. Được phóng từ đảo Johnston vào ngày 9/7/1962, nó sử dụng tên lửa Thor mang đầu đạn hạt nhân với sức công phá lên tới 1,4 megaton. Hai lần thử nghiệm trước đó đã thất bại khi tên lửa bị phá hủy.
Vụ nổ Starfish Prime xảy ra ở độ cao 400 km, cách đảo Johnston khoảng 36 km về phía tây nam. Ngay lập tức, sự kiện này gây ra những hậu quả nghiêm trọng: đèn đường ở Hawaii tắt ngúm, hệ thống vô tuyến ngừng hoạt động, và đường dây điện thoại bị tê liệt. Xung điện từ (EMP) mạnh mẽ lan rộng khắp khu vực Thái Bình Dương, gây trục trặc cho các hệ thống liên lạc tần số cao. Chỉ vài phút sau, hiện tượng cực quang đỏ rực xuất hiện, chiếu sáng một vùng rộng lớn do các phân tử không khí bị ion hóa. Starfish Prime trở thành vụ nổ hạt nhân lớn nhất từng được thực hiện ngoài không gian.
Vụ nổ hạt nhân ở độ cao lớn có những đặc điểm khác biệt so với vụ nổ gần mặt đất. Trong môi trường gần mặt đất, khí quyển hấp thụ phần lớn năng lượng từ vụ nổ, bao gồm bức xạ nhiệt, tia X, tia gamma năng lượng cao, neutron nhanh và vật liệu phân hạch bị ion hóa. Tuy nhiên, trong không gian, quả cầu lửa hình thành lớn hơn và nhanh hơn do thiếu không khí để làm chậm và hấp thụ năng lượng. Xung điện từ mạnh được tạo ra khi tia gamma va chạm với các phân tử không khí ở tầng thượng quyển, giải phóng các electron năng lượng cao di chuyển nhanh, tạo ra trường điện và dòng điện tạm thời với điện thế lên tới hàng nghìn volt.
Các nhà khoa học đã dự đoán về sự xuất hiện của EMP, nhưng cường độ của EMP từ Starfish Prime vượt quá mọi mong đợi. Một tác động bất ngờ khác là lượng lớn hạt tích điện không rơi xuống Trái Đất hoặc phân tán mà bị giữ lại bởi từ trường Trái Đất, lưu lại trong không gian trong nhiều tháng. Điều này gây hư hại cho các thiết bị điện tử trên các vệ tinh ở quỹ đạo thấp (LEO), khiến ít nhất sáu vệ tinh bị phá hủy.
Không chỉ Mỹ, Liên Xô cũng tiến hành các thử nghiệm hạt nhân trên cao với những kết quả tương tự. Vào ngày 22/10/1962, một thiết bị 300 kiloton đã được kích nổ ở độ cao 290 km. Vụ nổ này tạo ra EMP làm nóng chảy 570 km đường dây điện thoại trên không với dòng điện lên đến 2.500 ampere, khiến 1.000 km cáp điện ngầm ngừng hoạt động và thiêu rụi một nhà máy điện. Mặc dù vũ khí của Liên Xô có sức công phá nhỏ hơn so với thử nghiệm của Mỹ, thiệt hại do EMP gây ra lại lớn hơn do thử nghiệm được thực hiện phía trên khu vực đông dân cư và có từ trường Trái Đất mạnh hơn.
Trước những nguy cơ tiềm ẩn, năm 1963, Mỹ, Liên Xô và một số quốc gia khác đã ký Hiệp ước Cấm thử vũ khí hạt nhân một phần, đồng ý chấm dứt các thử nghiệm hạt nhân trong và ngoài khí quyển. Tiếp theo đó, Hiệp ước về Không gian vũ trụ năm 1967 cấm sử dụng vũ khí hạt nhân trong không gian, và Hiệp ước Cấm thử nghiệm hạt nhân toàn diện năm 1996 cấm mọi vụ nổ hạt nhân trên hoặc dưới mặt đất, dưới nước hoặc trong khí quyển, đánh dấu một bước tiến quan trọng trong việc ngăn chặn các thử nghiệm hạt nhân nguy hiểm.
Admin
Nguồn: VnExpress
