La bàn, một công cụ định hướng đáng tin cậy, đã đồng hành cùng thủy thủ, nhà thám hiểm và du khách trong suốt nhiều thế kỷ. Dựa trên nguyên lý hoạt động của một kim từ hóa tự do xoay trên trục, la bàn tự động căn chỉnh theo từ trường Trái Đất, giúp xác định nhanh chóng phương hướng bắc. Tuy nhiên, công cụ tưởng chừng đơn giản này lại tiềm ẩn những hạn chế nhất định.
Theo IFL Science, la bàn có thể hoạt động không ổn định ở một số khu vực nhất định trên Trái Đất, đặc biệt là gần các cực. Bản đồ chính thức về từ trường Trái Đất, được gọi là Mô hình Từ trường Thế giới, chỉ ra những “Vùng mất tín hiệu” rộng lớn, nơi la bàn không thể hoạt động một cách đáng tin cậy.
Nguyên nhân của hiện tượng này nằm ở đặc điểm của từ trường Trái Đất. Ở vĩ độ trung bình, các đường sức từ có độ dốc tương đối nhỏ, song song với bề mặt Trái Đất, cho phép la bàn hoạt động ổn định. Tuy nhiên, tại các vùng cực, các đường sức từ dốc đứng, hướng sâu vào lòng đất. Thay vì nhẹ nhàng hướng kim la bàn về hướng bắc từ, chúng kéo kim xuống dưới, khiến nó bị nghiêng, kẹt hoặc quay không kiểm soát.
Ngoài ra, sự hiện diện của các mỏ sắt lớn dưới lòng đất cũng có thể gây nhiễu loạn la bàn. Điển hình là vùng Kursk ở phía tây nước Nga, nơi có trữ lượng quặng sắt dồi dào đến mức ảnh hưởng đến hoạt động của la bàn. Hiện tượng bất thường này được nhà nghiên cứu Petr Imokhodtsev phát hiện lần đầu tiên vào năm 1784 khi ông nhận thấy la bàn của mình hoạt động không chính xác trong quá trình khảo sát thành phố Kursk.
Tài liệu năm 1949 của CIA về Vùng dị thường từ trường Kursk chỉ ra rằng các khối sắt lớn gần bề mặt có tác động đáng kể đến kim từ, khiến nó lệch hướng về phía tây hoặc phía đông. Sự sai lệch này, được gọi là độ lệch bất thường, là đặc điểm của vùng dị thường từ trường.
Một vùng dị thường từ trường tương tự cũng được tìm thấy ở Bangui, thủ đô của Cộng hòa Trung Phi. Mặc dù nguyên nhân chính xác vẫn chưa được xác định, một giả thuyết cho rằng nó có thể là kết quả của một vụ va chạm thiên thạch trong thời tiền sử. Vụ va chạm lớn như vậy có thể đã làm lắng đọng sắt và các kim loại khác trong khu vực, thay đổi địa chất địa phương do nhiệt độ và áp suất cực cao. Các khoáng chất trong lớp vỏ Trái Đất sau đó có thể đã tan chảy, tái kết tinh hoặc thay đổi đặc tính từ tính, tạo ra dấu hiệu từ trường bất thường mà chúng ta quan sát được ngày nay.
Về lý thuyết, la bàn vẫn có thể hoạt động trong không gian, ít nhất là trong phạm vi gần Trái Đất. Từ trường của Trái Đất, hay còn gọi là từ quyển, mở rộng khoảng 37.000 km về phía Mặt Trời và 370.000 km phía sau hành tinh. Trong phạm vi “bong bóng” này, la bàn có thể hoạt động. Tuy nhiên, từ trường trong không gian yếu hơn và ít đồng nhất hơn so với trên mặt đất. Gió mặt trời liên tục làm biến dạng từ trường, khiến các đường sức từ bị xoắn, kéo giãn và thay đổi theo những cách khó đoán. Do đó, kim la bàn trong không gian sẽ dao động và trôi dạt. Đó là lý do tại sao các phi hành gia không sử dụng la bàn mà dựa vào các thiết bị công nghệ cao để xác định vị trí của họ trong hệ Mặt Trời.
Admin
Nguồn: VnExpress
