Hình ảnh những đám đông hỗn loạn tranh giành đồ cúng cô hồn, thậm chí xô đẩy, giẫm đạp lên nhau đã trở nên quen thuộc mỗi dịp tháng Bảy âm lịch. Nhiều người không ngần ngại trèo lên cả cánh cửa sắt, trong khi những người khác chen lấn, xô đẩy, thậm chí đạp đổ cả bàn cúng, khiến bánh trái, gạo muối văng tung tóe.
Sau màn tranh giành, có người ra về với đôi chân bầm dập, người khác bực tức vì bị giẫm đạp mà “chiến lợi phẩm” chẳng đáng là bao. Cảnh tượng hỗn loạn này biến một nghi lễ mang ý nghĩa tâm linh và nhân văn thành một cuộc “cướp lộc” nhốn nháo, phản cảm.
Tục cúng cô hồn vốn xuất phát từ lòng nhân ái của tín ngưỡng dân gian. Theo quan niệm xưa, tháng Bảy âm lịch là thời điểm các vong linh đói khát, không nơi nương tựa được thả về dương thế, cần được bố thí thức ăn, quần áo để giảm bớt khổ đau. Vì vậy, các gia chủ chuẩn bị mâm cúng với gạo muối, bánh trái, áo giấy… thể hiện lòng từ bi. Sau khi cúng, họ thường rải đồ cho trẻ con trong xóm hoặc những người có hoàn cảnh khó khăn, vừa tạo niềm vui, vừa gieo phước. Tiếng reo hò, cười đùa được tin là xua tan khí u buồn, còn gia chủ thì tích thêm công đức.
Tuy nhiên, nét đẹp văn hóa này đang dần bị biến tướng. Thay vì hình ảnh lũ trẻ háo hức chờ đợi, ngày nay có cả người lớn, thanh niên tụ tập thành “băng nhóm” để “đi giật cô hồn”. Lòng tham, sự hiếu kỳ và đôi khi cả sự hung hãn đã thay thế cho niềm vui cộng đồng. Nhiều đám đông còn chưa đợi gia chủ cúng xong đã ào vào giành giật, hò hét. Thậm chí, có nơi gia chủ còn phải chịu cảnh bàn ghế, tài sản bị đổ vỡ, mất mát. Ý nghĩa sẻ chia ban đầu đã biến mất, thay vào đó là sự lệch lạc của tín ngưỡng do tâm lý “xưa bày nay bắt chước”.
Cùng với đó là thói quen đốt vàng mã tràn lan. Nhiều gia đình chi hàng triệu, thậm chí cả chục triệu đồng để mua vàng mã đốt, vì tin rằng chỉ khi đốt thật nhiều, các vong linh mới đủ ăn mặc và gia đình mới được bình an. Nhưng đằng sau lớp tro tàn ấy là nỗi sợ hãi mơ hồ, nỗi ám ảnh vô hình rằng nếu không làm thì tai họa sẽ ập đến.
Xét về góc độ văn hóa, tín ngưỡng dân gian có một vị trí quan trọng trong đời sống tinh thần của người Việt, phản ánh sự nhân hậu và ý thức về mối liên hệ giữa người sống và người đã khuất. Tuy nhiên, văn hóa cần được điều chỉnh để phù hợp với xã hội hiện đại. Những yếu tố nhân văn cần được giữ gìn, còn những biến tướng thì phải loại bỏ. Không thể vin vào lý do “ông bà để lại” để dung túng cho những hành vi chen lấn, hỗn loạn và phản cảm. Văn hóa cần được soi sáng bằng tri thức để trở thành giá trị đích thực, thay vì trở thành gánh nặng.
Về mặt giáo dục, những đứa trẻ lớn lên trong cảnh “giật cô hồn” không học được lòng từ bi, sự sẻ chia mà học cách chen lấn, chụp giật. Một nghi lễ vốn mang ý nghĩa gieo hạt nhân ái lại vô tình gieo vào tâm hồn non nớt những mầm mống ích kỷ, tranh đoạt. Thay vì khuyến khích con trẻ biết chia sẻ, chúng lại học được bài học méo mó “ai nhanh tay thì được nhiều”. Do đó, cần có sự điều chỉnh. Thay vì thả lộc bừa bãi, có thể chuẩn bị quà phát cho trẻ em và người nghèo. Hoặc tổ chức các hoạt động thiện nguyện để con trẻ tham gia, giúp chúng cảm nhận niềm vui cho đi thay vì niềm vui giành giật. Chỉ có giáo dục mới có thể khôi phục tinh thần nhân văn ban đầu.
Về mặt pháp lý, nhiều người cho rằng “tục lệ” thì không bị pháp luật xử lý. Tuy nhiên, hành vi chen lấn, la hét, trộm cắp, phá hoại tài sản trong lúc giật cô hồn có thể bị xử phạt hành chính, thậm chí truy cứu trách nhiệm hình sự. Theo Nghị định 144/2021, hành vi gây rối trật tự công cộng có thể bị phạt từ 1 đến 2 triệu đồng; nghiêm trọng hơn có thể bị xử lý theo Điều 318 Bộ luật Hình sự với mức án lên đến 7 năm tù. Ngoài ra, hành vi hủy hoại tài sản, chiếm đoạt, trộm cắp trong lúc hỗn loạn đều có thể bị xử lý hình sự. Không thể dùng lý do “tục lệ” để biện minh cho hành vi vi phạm pháp luật.
Một xã hội văn minh không phủ nhận tín ngưỡng, nhưng tín ngưỡng cần đi đôi với sự hiểu biết. Cúng cô hồn vẫn có thể duy trì, nhưng cần thay đổi cách thức. Thay vì để đám đông hỗn loạn, nên chuẩn bị những phần quà trao tận tay cho người cần. Thay vì đốt vàng mã tràn lan, có thể quyên góp tiền cho các quỹ từ thiện, hoặc dành thời gian tưởng niệm, đọc kinh, cầu nguyện. Như vậy, niềm tin tâm linh mới trở lại đúng ý nghĩa nhân văn ban đầu: giúp người, gieo phước, nuôi dưỡng lòng từ bi. Vấn đề cần chấn chỉnh không phải là tín ngưỡng, mà là cách con người thực hành tín ngưỡng ấy.
Giữ gìn phong tục không có nghĩa là giữ nguyên mọi biểu hiện, mà là khơi dậy ý nghĩa nhân văn và loại bỏ những yếu tố phản cảm. Cúng cô hồn, đốt vàng mã, hay bất kỳ tín ngưỡng nào cũng cần được soi chiếu bằng ánh sáng của văn hóa, giáo dục và pháp luật. Chỉ khi đó, những lễ cúng tháng Bảy mới thực sự là dịp để sống chậm lại, nghĩ đến người khác và gieo trồng những hạt giống tốt đẹp cho cộng đồng.
Admin
Nguồn: VnExpress
