Quyết định loại Đặng Thị Hồng khỏi đội tuyển bóng chuyền là một quyết định khó khăn, đau đớn và bất đắc dĩ đối với Liên đoàn Bóng chuyền Việt Nam (VFV).
Đặng Thị Hồng không hề vi phạm bất kỳ quy định nào. Cô không sử dụng chất cấm, không gian lận, và tuân thủ mọi điều lệ. Lý do duy nhất khiến cô không thể tiếp tục thi đấu là do một sự thay đổi bất ngờ trong quy định quốc tế về giới tính.
Trước khi giải đấu bắt đầu, mọi giấy tờ của Hồng đều hợp lệ. Tuy nhiên, Liên đoàn Bóng chuyền Thế giới (FIVB) đột ngột đưa ra yêu cầu mới về kiểm tra giới tính, khiến số phận của Hồng thay đổi. Đội tuyển Việt Nam bị trừ điểm và bị loại, trong khi đội chủ nhà nghiễm nhiên giành quyền đi tiếp.
Việc tham gia các giải đấu quốc tế được ví như “ra biển lớn”. Tại sân chơi thế giới, chúng ta phải đối mặt với một thực tế rằng sự công bằng trong thể thao không chỉ nằm ở những đường chuyền, cú đập hay tỷ số, mà còn được quyết định bởi hồ sơ, quy chế, và thậm chí cả những yếu tố bên ngoài sân bóng.
Để công chúng hiểu rõ hơn về tình cảnh của Đặng Thị Hồng và nhiều vận động viên khác, cần làm rõ một khái niệm tưởng chừng đơn giản: giới tính.
Cần phân biệt rõ ba khái niệm: giới tính sinh học (được xác định bằng nhiễm sắc thể, hormone, và cơ quan sinh dục), bản dạng giới (gender identity), và giới tính pháp lý (legal sex).
Khi nói về giới tính, chúng ta thường đề cập đến bản dạng giới và thường giới hạn trong hai phạm trù nam và nữ. Tuy nhiên, khoa học đã chứng minh rằng giới tính sinh học phức tạp hơn nhiều. Giới tính có thể được xác định bằng nhiễm sắc thể (XX hoặc XY), tuyến sinh dục (buồng trứng hoặc tinh hoàn), hormone trong máu, hoặc các đặc điểm cơ thể. Bản dạng giới và giới tính sinh học không phải lúc nào cũng trùng khớp. Có những người mang nhiễm sắc thể XY nhưng cơ thể lại phát triển theo hướng nữ tính, hoặc có người có mức testosterone cao hơn mức trung bình của nữ giới nhưng vẫn được nuôi dưỡng và nhận diện là phụ nữ từ nhỏ.
Trong thể thao, vấn đề nảy sinh do testosterone, một loại hormone thường có hàm lượng cao ở nam giới, có thể ảnh hưởng đến sức mạnh, tốc độ và sức bền. Nhiều liên đoàn quốc tế, đặc biệt là điền kinh, đã đặt ra ngưỡng testosterone cho vận động viên nữ. Những vận động viên vượt quá ngưỡng này phải trải qua điều trị y tế để giảm mức hormone thì mới được phép thi đấu.
Tuy nhiên, quy định này đã gây ra nhiều tranh cãi. Caster Semenya, vận động viên người Nam Phi từng hai lần vô địch Olympic, đã bị buộc phải sử dụng thuốc hạ testosterone nếu muốn tiếp tục thi đấu ở cự ly 800m. Dutee Chand, vận động viên người Ấn Độ, cũng bị loại khỏi giải đấu năm 2014 vì có “quá nhiều testosterone”. Sau đó, cô đã kiện lên Tòa Trọng tài Thể thao (CAS) và tạm thời thắng kiện. Tổ chức Y tế Thế giới, nhiều nhà khoa học và các tổ chức nhân quyền đã lên tiếng chỉ trích các quy định này, cho rằng chúng vừa mang tính kỳ thị, vừa thiếu cơ sở khoa học vững chắc, và xâm phạm quyền con người.
Điều đáng chú ý là các quy định này liên tục thay đổi. Đã có thời kỳ xét nghiệm nhiễm sắc thể, có thời kỳ xét nghiệm hormone, và cũng có lúc tạm dừng. Cho đến nay, vẫn chưa có một tiêu chuẩn nào được toàn thế giới đồng thuận. Chính sự thiếu nhất quán này đã tạo ra rủi ro cho các vận động viên như Đặng Thị Hồng.
Quay trở lại câu chuyện tại giải bóng chuyền thế giới, khi giải đấu bắt đầu, không có yêu cầu kiểm tra giới tính. Hồ sơ của đội tuyển Việt Nam hoàn toàn hợp lệ và trung thực (về giới tính pháp lý và bản dạng giới). Tuy nhiên, FIVB đã thay đổi quy định giữa chừng, khiến Đặng Thị Hồng bị coi là “không đủ điều kiện” do những phức tạp liên quan đến giới tính sinh học.
Không chỉ bị cấm thi đấu, đội tuyển Việt Nam còn bị trừ điểm và loại khỏi vòng trong. Đội tuyển chủ nhà Indonesia là bên được hưởng lợi trực tiếp từ quyết định này. Cho đến nay, FIVB vẫn chưa công bố rõ ràng về vi phạm của Việt Nam.
Về mặt lý thuyết, Việt Nam có hai con đường để khiếu nại các quyết định của FIVB. Thứ nhất, khiếu nại lên chính FIVB. Tuy nhiên, VFV là thành viên của FIVB và phải tuân thủ các quy định của tổ chức này, vì các cầu thủ, câu lạc bộ và giải đấu của bóng chuyền Việt Nam đều đăng ký theo hệ thống của FIVB.
Thứ hai, đưa vụ việc ra CAS tại Thụy Sĩ. Đây là một cơ quan tài phán độc lập, nhưng quá trình này sẽ tốn kém và kéo dài hàng tháng, thậm chí hàng năm. Ngay cả khi thắng kiện, chúng ta cũng chỉ nhận được sự công nhận mang tính biểu tượng, trong khi quan hệ với Liên đoàn quốc tế chắc chắn sẽ bị ảnh hưởng. SEA Games đang đến gần và đã chính thức áp dụng những quy định mới của FIVB. VFV gần như không còn lựa chọn nào khác ngoài việc chấp nhận và điều chỉnh các quy định của bóng chuyền Việt Nam cho phù hợp.
Thể thao quốc tế là một ngành công nghiệp toàn cầu, nơi lợi ích kinh tế, bản quyền truyền hình và tài trợ có thể chi phối luật lệ. Trong môi trường đó, câu hỏi không chỉ là đúng hay sai, mà còn là làm thế nào để đưa ra những lựa chọn có lợi nhất và chuẩn bị cho những chiến thắng khác.
Liên đoàn Bóng chuyền Việt Nam phải đối mặt với một tình thế khó khăn: giữ Hồng lại cho các giải trong nước, đồng nghĩa với việc tự cô lập mình với thế giới; hoặc chấp nhận thực tế rằng với những quy định mới, cô không còn đủ điều kiện thi đấu chuyên nghiệp. Cuối cùng, Liên đoàn đã quyết định điều chỉnh các quy định của mình để phù hợp với quy định mới của FIVB.
Quyết định này gây tổn thương cho Hồng và gia đình cô, và VFV cũng không kém phần đau đớn. Tuy nhiên, một đội tuyển quốc gia không thể xây dựng kế hoạch dài hạn trên nền tảng bất định. Bóng chuyền Việt Nam cần sự ổn định để phát triển, dù khắc nghiệt.
Đặng Thị Hồng không thể tiếp tục đóng góp cho bóng chuyền nước nhà với tư cách vận động viên, nhưng một vận động viên đỉnh cao như cô vẫn có thể đóng góp ở những vai trò khác như đào tạo và huấn luyện.
Thể thao đỉnh cao không chỉ là cuộc tranh tài về kỹ năng và ý chí, mà còn là một thị trường toàn cầu, nơi mỗi giải đấu lớn thu về hàng trăm triệu đô la từ truyền hình, tài trợ và vé bán. Trong bối cảnh đó, những quyết định mang tính “kỹ thuật” như vấn đề giới tính của một vận động viên có thể phản ánh lợi ích của nước chủ nhà, áp lực từ nhà tài trợ, hoặc những tính toán về hình ảnh quốc tế.
Việt Nam không phải là quốc gia đầu tiên bị loại bởi một sự thay đổi bất ngờ, và chắc chắn cũng không phải là quốc gia cuối cùng. Bóng chuyền cũng không phải là bộ môn duy nhất gặp phải những tình huống như vậy. Bất kỳ bộ môn nào cũng phải sẵn sàng đối mặt với những tình huống tương tự khi tham gia sân chơi quốc tế. Học cách thích nghi với những tổn thương và bình tĩnh đưa ra những quyết định hợp lý là một kỹ năng quan trọng.
Có hai điều cần nhấn mạnh. Thứ nhất, Đặng Thị Hồng hoàn toàn không có lỗi. Cô đã cống hiến hết mình cho đội tuyển bóng chuyền nữ quốc gia trong nhiều năm qua. Việc cô không còn đủ điều kiện thi đấu là do những thay đổi đột ngột trong quy định quốc tế, điều nằm ngoài khả năng kiểm soát của chúng ta. Trong hoàn cảnh đó, việc giữ Hồng ở lại trong nước, tiếp tục vô địch rồi lại không được ra sân ở quốc tế, sẽ không hiệu quả cho việc phát triển và sử dụng các tài năng khác, và làm cho luật lệ của chúng ta trở nên bất nhất.
Thứ hai, đã đến lúc nhìn thẳng vào sự thật: trên đấu trường quốc tế, không có sự công bằng tuyệt đối. Đôi khi, chúng ta phải chấp nhận rằng mình đang ở thế yếu, phải thỏa hiệp và thích nghi để giữ lợi ích dài hạn. Chỉ khi bóng chuyền Việt Nam đủ mạnh, những quyết định dựa trên nhiều lợi ích phức tạp mới nghiêng về phía chúng ta.
Công bằng là thứ chúng ta phải tự giành lấy bằng sức mạnh và nỗ lực của chính mình. Con đường duy nhất là phải mạnh mẽ hơn mỗi ngày. Đó cũng chính là ý nghĩa sâu xa của thể thao: không chỉ là chiến thắng trên sân, mà là hành trình không ngừng vươn lên.
Hơn bao giờ hết, chúng ta mong chờ ngày đó sẽ sớm đến.
Admin
Nguồn: VnExpress
