Trong bối cảnh căng thẳng leo thang do các cáo buộc về việc máy bay không người lái (UAV) của Nga xâm nhập không phận các nước láng giềng, Ngoại trưởng Ba Lan Radoslaw Sikorski đã nhiều lần đề xuất ý tưởng thiết lập vùng cấm bay trên bầu trời Ukraine. Đề xuất này, dù đã từng được đưa ra trước đây, đang được xem xét lại sau những sự cố gần đây.
Cụ thể, ngày 10/9, không quân Ba Lan và lực lượng đồng minh NATO đã phải triển khai máy bay chiến đấu để bắn hạ một số UAV xâm nhập không phận. Warsaw sau đó cáo buộc Moscow đã 19 lần vi phạm không phận Ba Lan, trùng thời điểm các cuộc tập kích diễn ra ở miền tây Ukraine. Mặc dù Nga đã phủ nhận các cáo buộc liên quan đến việc “nhắm mục tiêu” vào Ba Lan, sự việc đã làm dấy lên lo ngại sâu sắc.
Tiếp đó, ngày 12/9, Romania cũng báo cáo về việc triển khai máy bay chiến đấu F-16, phối hợp với chiến đấu cơ Đức, để đối phó với một UAV nghi là của Nga xâm nhập không phận. Bộ trưởng Quốc phòng Romania cho biết họ đã “suýt bắn hạ” chiếc UAV này trước khi nó quay đầu trở lại phía bên kia sông Danube.
Trong cuộc phỏng vấn với tờ Frankfurter Allgemeine của Đức ngày 15/9, Ngoại trưởng Sikorski tiết lộ rằng ý tưởng về vùng cấm bay ở phía tây Ukraine đã được trình lên chính quyền Tổng thống Mỹ Joe Biden khoảng một năm trước nhưng đã bị từ chối. Ông nhấn mạnh Ba Lan không thể đơn phương thực hiện kế hoạch này mà cần sự ủng hộ của các đồng minh NATO và Liên minh châu Âu.
Ông Sikorski giải thích: “Chúng tôi có thể bảo vệ người dân hiệu quả hơn, ví dụ như trước nguy cơ mảnh vỡ UAV rơi xuống lãnh thổ, nếu có thể triển khai năng lực đánh chặn UAV hoặc các vũ khí khác ngay từ bên ngoài lãnh thổ. Giả sử Ukraine đề nghị chúng tôi bắn hạ mục tiêu trên lãnh thổ của họ, điều đó càng có lợi cho chúng tôi. Cá nhân tôi cho rằng đề xuất này nên được cân nhắc.”
Trong một cuộc phỏng vấn khác với Kyiv Independent ngày 14/9, Ngoại trưởng Ba Lan cũng cho biết ý tưởng sử dụng hệ thống phòng không NATO để bảo vệ một phần không phận Ukraine có thể được thảo luận lại sau sự kiện UAV Nga xâm nhập Ba Lan. Ông nói thêm: “Người đầu tiên tôi liên hệ khi Nga có động thái đe dọa Ba Lan chính là Ngoại trưởng Ukraine Andrii Sybiha, và ông ấy đã nhắc lại đề xuất lập vùng cấm bay. Tôi cho rằng chính hành động của Nga đã khiến ý tưởng này được hồi sinh. Ukraine và Ba Lan vốn đang phối hợp quản lý không phận. Dư luận cũng đang nghiêng về ủng hộ quan điểm này.”
Vùng cấm bay là một khu vực không phận mà các phương tiện bay nhất định bị cấm hoạt động. Biện pháp này thường được áp dụng để bảo vệ các khu vực nhạy cảm hoặc trong các sự kiện lớn. Trong quân sự, vùng cấm bay được thiết lập để ngăn chặn máy bay đối phương xâm nhập thực hiện các nhiệm vụ tấn công hoặc do thám. Việc thực thi vùng cấm bay đòi hỏi sức mạnh quân sự, bao gồm giám sát, tuần tra bằng máy bay chiến đấu, tấn công phủ đầu các khí tài của đối phương và thậm chí bắn hạ máy bay vi phạm.
Trong lịch sử, các vùng cấm bay thường có sự tham gia của Mỹ và các nước NATO. Sau Chiến tranh Vùng Vịnh năm 1991, Mỹ và liên quân đã thiết lập hai vùng cấm bay ở Iraq để bảo vệ một số cộng đồng tôn giáo và sắc tộc, mặc dù không có sự phê chuẩn của Liên Hợp Quốc. Năm 1992, Hội đồng Bảo an Liên Hợp Quốc thông qua nghị quyết cấm các chuyến bay quân sự trái phép trên bầu trời Bosnia. Năm 2011, Liên Hợp Quốc cũng phê chuẩn việc thiết lập vùng cấm bay trong chiến dịch can thiệp quân sự vào Libya, và cả hai chiến dịch này đều được không quân NATO triển khai.
Khi xung đột Nga – Ukraine nổ ra vào tháng 2/2022, Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky đã nhiều lần kêu gọi phương Tây thiết lập vùng cấm bay trên lãnh thổ nước này, cho rằng đây là cách duy nhất để bảo vệ dân thường Ukraine trước ưu thế trên không của Nga. Tuy nhiên, Tổng thống Biden đã từ chối triển khai máy bay Mỹ đến Ukraine do lo ngại nguy cơ xung đột trực tiếp với Nga, và các nhà lãnh đạo châu Âu cũng đồng tình với quyết định này.
Cựu Bộ trưởng Quốc phòng Anh Ben Wallace cảnh báo rằng việc máy bay chiến đấu NATO đối đầu trực tiếp với không quân Nga sẽ gây ra một “cuộc chiến trên khắp châu Âu”. Năm 2024, Kiev tiếp tục đề xuất các nước láng giềng sử dụng hệ thống phòng không để bắn hạ tên lửa và UAV hướng tới lãnh thổ Ukraine, gián tiếp tạo ra một vùng cấm bay trên bầu trời phía tây Ukraine, nhưng kế hoạch này tiếp tục bị các nước phương Tây bác bỏ.
So với các đề xuất trước đây, ý tưởng về vùng cấm bay mà Ngoại trưởng Ba Lan đưa ra lần này đã được thu hẹp đáng kể, tập trung vào việc xử lý UAV tiếp cận biên giới Ukraine – NATO. Tuy nhiên, nó vẫn không giải quyết được những lo ngại cốt lõi về nguy cơ đối đầu trực tiếp giữa NATO và Nga.
Mark Cancian, cố vấn cấp cao tại Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế (CSIS), đã lưu ý vào năm 2022 rằng việc thực thi vùng cấm bay sẽ đòi hỏi NATO phải điều động máy bay tuần tra không phận Ukraine, dẫn đến nguy cơ “bắn vào máy bay Nga và bị đáp trả”. Michael O’Hanlon, chuyên gia về chính sách đối ngoại tại Viện Brookings, cảnh báo: “Điều đó đồng nghĩa với chiến tranh.”
O’Hanlon giải thích rằng vùng cấm bay không chỉ đơn thuần là việc điều động máy bay tuần tra một khu vực không phận. Phương án này buộc NATO phải tính đến việc phá hủy hệ thống phòng không của đối phương để bảo vệ máy bay của mình, bao gồm radar, trạm liên lạc và lực lượng vận hành. “Không thể thực hiện hết những nhiệm vụ đó chỉ bằng cách gây nhiễu điện tử. Các nhiệm vụ này cần bom đạn và sẽ có thương vong,” ông nói.
Tướng Philip Breedlove, cựu Tư lệnh Tối cao NATO giai đoạn 2013-2016, cũng cảnh báo về nguy cơ leo thang không thể đảo ngược nếu NATO đối đầu trực tiếp với Nga. Mặc dù ủng hộ ý tưởng lập vùng cấm bay, ông nhấn mạnh đây là một “quyết định cực kỳ nghiêm trọng” và liên minh cần cân nhắc kỹ lưỡng. “Vùng cấm bay tương đương với quyết định tham chiến. Nếu NATO tuyên bố lập vùng cấm bay, chúng ta buộc phải loại bỏ những năng lực của đối phương để ngăn họ khai hỏa vào vùng trời này hoặc gây tác động lên khu vực cấm bay,” Breedlove nói.
Ông Dmitry Medvedev, phó chủ tịch Hội đồng An ninh Liên bang Nga, ngày 15/9 đã cảnh báo rằng việc NATO lập vùng cấm bay tại Ukraine để bắn hạ UAV Nga là một “đề xuất khiêu khích do Kiev và những kẻ ngu ngốc vẽ ra trong mơ” và sẽ chỉ dẫn đến một “kết cục duy nhất là chiến tranh giữa Nga và NATO”.
Admin
Nguồn: VnExpress
