Sự cố mất điện diện rộng trên bán đảo Iberia, gây thiệt hại 1,6 tỷ euro chỉ trong vài giờ, là một bài học đắt giá về sự ổn định của lưới điện khi tích hợp năng lượng tái tạo. Một sự tăng vọt điện áp đột ngột, kéo dài chưa đến 5 giây, đã gây ra phản ứng dây chuyền, khiến hàng loạt nhà máy điện tự động ngưng kết nối để bảo vệ hệ thống. Sự cố này làm mất 15 GW nguồn cung điện ở Tây Ban Nha và Bồ Đào Nha, cô lập khu vực này khỏi các nước lân cận.
Hậu quả của sự cố này rất nghiêm trọng: nhiều khu vực mất điện hơn 20 giờ, giao thông công cộng bị gián đoạn, bệnh viện và sân bay tê liệt. Ngoài những thiệt hại gián tiếp về người, sự cố còn gây thiệt hại kinh tế khổng lồ.
Một trong những nguyên nhân chính của sự cố này là tỷ trọng năng lượng tái tạo cao (30% tổng sản lượng điện) trong cơ cấu điện của Iberia. Việc duy trì quán tính và tần số dòng điện ổn định trở thành một thách thức lớn. Mặc dù năng lượng tái tạo có ưu điểm trong việc giảm phát thải, nhưng tính biến động và phụ thuộc vào thời tiết lại bộc lộ những điểm yếu trong việc đảm bảo sự ổn định của lưới điện. Do đó, vai trò của các nguồn năng lượng nền (như điện hạt nhân, than, khí đốt) và quy trình điều phối chặt chẽ của các tập đoàn điện lực là vô cùng quan trọng.
Sự cố ở Iberia cho thấy sự cần thiết phải xem xét lại cơ cấu điện của Việt Nam, một trụ cột quan trọng của phát triển kinh tế. Sự phát triển mạnh mẽ của điện tái tạo, đặc biệt là điện mặt trời, đã đưa Việt Nam lên vị trí thứ tám trong top 10 quốc gia có công suất lắp đặt năng lượng mặt trời lớn nhất thế giới, chiếm 2,3% công suất toàn cầu. Trong đó, gần 50% là điện mặt trời áp mái với 9.500 MW và 103.000 dự án đã được triển khai.
Theo Quy hoạch Điện VIII sửa đổi, Việt Nam đặt mục tiêu đạt phát thải ròng NetZero vào năm 2050, với mục tiêu 50% tòa nhà công sở và 50% hộ gia đình sử dụng điện mặt trời mái nhà tự sản, tự tiêu vào năm 2030. Đây là một nỗ lực lớn để “xanh hóa” ngành điện. Tuy nhiên, việc áp dụng các giải pháp kỹ thuật ổn định lưới điện và các biện pháp quản lý linh hoạt, đúng quy chuẩn bởi các cơ quan chức năng, đặc biệt là EVN, là yếu tố then chốt để tránh lặp lại sự cố tương tự ở Việt Nam.
Nghị định 58/2025 về phát triển điện năng lượng tái tạo yêu cầu các tổ chức, cá nhân, hộ gia đình phát triển điện mặt trời mái nhà tự dùng phải thông báo đến Sở Công Thương, đơn vị điện lực và các cơ quan quản lý liên quan. Đề xuất của EVN về việc bổ sung khung xử phạt hành chính đối với các trường hợp lắp đặt điện mặt trời không khai báo, không đăng ký đã gây ra nhiều tranh luận. Mặc dù việc tăng cường quản lý điện mặt trời có nối lưới nhận được sự đồng thuận, nhưng việc áp dụng chính sách tương tự cho các hệ thống điện mặt trời tự dùng lại gây ra nhiều băn khoăn.
Việc đăng ký và quản lý điện mặt trời mái nhà tự sản tự tiêu là cần thiết về mặt kỹ thuật. Khác với các sản phẩm nông nghiệp tự cung tự cấp, hệ thống điện hộ gia đình không hoàn toàn độc lập với hệ thống điện quốc gia. Việc đảm bảo các bộ biến tần đạt chuẩn, ngăn chặn việc đẩy điện dư thừa lên lưới điện quốc gia là rất quan trọng để tránh gây nhiễu hoặc nguy hiểm khi bảo trì lưới điện. Các thiết bị này cần được khai báo và kiểm tra định kỳ.
Cần lưu ý rằng, các tấm pin mặt trời áp mái không thể hoạt động như máy phát điện độc lập khi mất điện lưới. Chúng đồng bộ với lưới điện quốc gia để duy trì tần số và cường độ dòng điện, và thường sẽ tự động ngừng hoạt động khi lưới điện gặp sự cố. Do đó, hoạt động của các thiết bị điện áp mái tự dùng và lưới điện quốc gia luôn có mối quan hệ tương hỗ, ngay cả khi không nối lưới.
Với công suất lắp đặt điện áp mái ngày càng tăng, tổng công suất của loại hình này sẽ rất lớn. Điện mặt trời phụ thuộc vào thời tiết, dẫn đến biến động công suất thường xuyên. Khi các tấm pin mặt trời không thể đáp ứng đủ nhu cầu, nguồn cung từ lưới điện quốc gia phải tăng tương ứng. EVN cần thông tin về các nguồn điện biến thiên tại chỗ để chủ động và tối ưu việc cung ứng điện.
Việc EVN phối hợp với các cơ quan chức năng tăng cường quản lý điện mặt trời áp mái tự sản, tự tiêu không đi ngược lại chủ trương khuyến khích phát triển năng lượng tái tạo. Ngược lại, việc xây dựng quy trình quản lý dựa trên các tiêu chuẩn kỹ thuật rõ ràng là cần thiết để tránh tình trạng quản lý thiếu hiệu quả hoặc cực đoan.
Nhiều quốc gia phát triển cũng áp dụng các chính sách quản lý tương tự. Ví dụ, ở châu Âu, việc khai báo là bắt buộc đối với tất cả các hệ thống tự dùng có công suất trên 1 kW.
Tuy nhiên, cách thức truyền thông và triển khai chính sách mới cũng rất quan trọng. Việc nhấn mạnh yếu tố “phạt” trong đề xuất của EVN có thể gây ra phản ứng không mong muốn từ người dân.
Điều quan trọng nhất là tăng cường tuyên truyền về sự cần thiết của việc khai báo minh bạch, coi đó như một trách nhiệm công dân để đảm bảo sự ổn định của lưới điện. Quy trình khai báo cần được đơn giản hóa tối đa.
Người dân đã có bước tiến lớn trong việc đầu tư vào điện mặt trời áp mái tự dùng. Giờ đây, cần thêm một bước chuyển tiếp nữa – từ “hiểu và làm” trong việc lắp đặt, sang “hiểu và làm” trong việc khai báo – để quy định này thực sự đi vào cuộc sống và đảm bảo sự phát triển bền vững của ngành điện Việt Nam.
Admin
Nguồn: VnExpress
